Friedrich Nietzsche

O Uicipeid
Friedrich Nietzsche
full professor (en) Translate

1869 - 1878
Beatha
Ainm slàn Friedrich Wilhelm Nietzsche
Breith Röcken (en) Translate, 15 dhen Dàmhair 1844
Dùthaich Rìoghachd na Pruise  (15 dhen Dàmhair 1844 -  17 dhen Ghiblean 1869)
no value  (17 dhen Ghiblean 1869 -
Ciad chànan Gearmailtis
Bàs Weimar, 25 dhen Lùnastal 1900
Àite-adhlacaidh Lützen (en) Translate
Nàdar a’ bhàis  (neurosyphilis (en) Translate)
Teaghlach
Athair Carl Ludwig Nietzsche
Cèile no value
Bràithrean ⁊ peathraichean
Foghlam
Foghlam Domgymnasium Naumburg (en) Translate
(1854 -
Landesschule Pforta (en) Translate
(5 dhen Dàmhair 1858 -
Oilthigh Bonn
(dhen t-Sultain 1864 - 1865)
Oilthigh Leipzig
(1865 - 1879)
Àrd-fhoghlam ceum dotaireachd
Cànain Gearmailtis
Luchd-teagaisg Jacob Burckhardt (en) Translate
Friedrich Wilhelm Ritschl (en) Translate
Oileanaich Rudolf Steiner (en) Translate
Dreuchd
Dreuchd feallsanaiche, bàrd, sgrìobhadair, ceòl-sgrìobhaiche, oide-eòlaiche, eòlaiche-chànan clasaigeach, sgrùdair ciùil agus sgoilear clasaigeach
Àitichean-obrach Bonn, Leipzig, Basel agus Weimar
Fastaichean Oilthigh Basel  (1869 -  1878)
Obraichean comharraichte Thus Spoke Zarathustra (en) Translate
Buaidh Arthur Schopenhauer (en) Translate, Heraclitus a Ephesus, Ralph Waldo Emerson (en) Translate, Charles Darwin, Parmenides, Auguste Comte (en) Translate, Blaise Pascal (en) Translate, Richard Strauss (en) Translate, Niccolò Machiavelli (en) Translate, Richard Wagner, Adalbert Stifter (en) Translate, Edgar Allan Poe (en) Translate, Protagoras, Giacomo Leopardi (en) Translate, Paul Bourget (en) Translate, Sextus Empiricus (en) Translate, François de La Rochefoucauld (en) Translate, Hippolyte Taine (en) Translate, Ruđer Josip Bošković (en) Translate, Lev Shestov (en) Translate, Baruch Spinoza, Zoroaster (en) Translate, Baltasar Gracián (en) Translate, Bernard Mandeville (en) Translate, African Spir (en) Translate, William Butler Yeats, Michel de Montaigne (en) Translate, Democritus, Epicurus, Heinrich Heine (en) Translate, Stendhal, Oswald Spengler (en) Translate, Stefan George (en) Translate, Johann Joachim Winckelmann (en) Translate, Georg Christoph Lichtenberg (en) Translate, Johann Wolfgang von Goethe, Paul Tillich (en) Translate, Friedrich Albert Lange (en) Translate, Paul Rée (en) Translate, Jean-Jacques Rousseau, William Shakespeare, Jean-Marie Guyau (en) Translate, Friedrich Hölderlin (en) Translate, Max Scheler (en) Translate, Max Stirner (en) Translate, Mary Wigman (en) Translate, Stefan Zweig (en) Translate, Adam Mickiewicz (en) Translate, Empedocles (en) Translate, Platon, Aristoteles, Gottfried Wilhelm Leibnitz, Voltaire, Sokrates, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Immanuel Kant, Fyodor Dostoyevsky, ancient Greek philosophy (en) Translate, Dionysus (en) Translate, Alasdair Mòr, Homer, Iulius Caesar, Aeschylus (en) Translate, Theognis of Megara (en) Translate, Friedrich Wilhelm Ritschl (en) Translate, Lou Andreas-Salomé (en) Translate agus Manu (en) Translate
Ballrachd Bonner Burschenschaft Frankonia (en) Translate
Gluasad Lebensphilosophie (en) Translate
Seirbheis san arm
Strì Cogadh na Frainge 's na Pruise
IMDb nm0631346

B' e feallsanach às a' Ghearmailt a bh' ann am Friedrich Wilhelm Nietzsche (IPA: ˈfʁiːdʁɪç ˈvɪlhɛlm ˈniːtʃə, Röcken, 15 an Dàmhair 1844 - Weimar, 25 an Lùnastal 1900).

Rugadh e ann an Röcken bei Lützen is bho 5 bliadhna a dh'aois thogadh e ann an Naumburg an der Saale. Eadar aoisean 14 is 19 bha e na sgoilear aig sgoil-chòmhnaidh faisg air Naumburg far an do leugh e obraichean le Friedrich Hölderlin agus David Strauss. Bha e na oileanach aig Oilthigh Bhonn agus an-sin aig Oilthigh Leipzig, far an do dh'fhoillsich e aistean air bàird Seann-ghreugach agus Arastotal. Lorg e na h-obraichean Schopenhauer a thoireadh buaidh mhòr air. Rinn e càirdeas ri Richard Wagner is Wagner ga mholadh airson chathair aig Oilthigh Bhasel, far an deach e na ollamh ann an 1869 aig aois 24. Dh'fhrithealaich e mar chuidiche ospadail anns a' Chogadh Fraing-Phruiseach ann an 1870 is fhuair e galar na h-amhaich agus an galar-gasta. Thug Nietzsche buaidh uabhasach fhèin làidir air Hitler agus Nàsachd.[1]

Dh'fhoillsich e a chiad leabhar, Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik ('Breith Bròn-chluiche bho Anam a' Chiùil') ann an 1872 agus Menschliches, Allzumenschliches ('Daonnail, cho Ro-daonnail') ann an 1878 ach dh'fhàg e an t-oilthigh ann an 1879 air sgàth droch shlàinte is shiubhail e eadar bailtean fad na h-Eadailt, na h-Eilbheis, na Frainge is na Gearmailte is e a' sgrìobhadh obraichean as ainmeile, mar eisimpleir Thar Math is Mall (1886) is Nietzsche an aghaidh Wagner (1888). Thachair e ri Lou Andreas-Salomé anns an Ròimh ann an 1882. Dh'fhulaing e briseadh-inntinn ann an 1889 is cha do sgrìobh e a-rithist mus do chaochail e ann an 1900.[2]

Nietzsche agus Alba[deasaich | deasaich an tùs]

B' e Alexander Tille, òraidiche aig Oilthigh Ghlaschu, a dheasaich a' chiad eagran na h-obraichean Nietzsche anns a' Bheurla is e fhèin air Mar a thuirt Zarathustra eadar-theangachadh. Dh'eadar-theangaich Thomas Common Cùis Wagner.[3]

Obraichean[deasaich | deasaich an tùs]

  • Die Geburt der Tragödie ('Breith Bròn-chluiche bho Anam a' Chiùil', 1872)
  • Unzeitgemässe Betrachtungen ('Beachdan An-tràthach'):
    • David Strauss: der Bekenner und der Schriftsteller ('David Strauss: an t-Aidhmeilear agus an Sgrìobhaiche', 1873)
    • Vom Nutzen und Nachtheil der Historie für das Leben ('Cleachdadh is Cron na h-Eachdraidhe airson a' Bheatha', 1874)
    • Schopenhauer als Erzieher ('Schopenhauer mar Fhoghlamaiche', 1874)
    • Richard Wagner in Bayreuth ('Richard Wagner ann am Bayreuth', 1876)
  • Menschliches, Allzumenschliches ('Daonnail, cho Ro-daonnail', 1878)
  • Der Wanderer und sein Schatten ('An t-Seachranaich agus a Sgàil', 1880)
  • Morgenröte ('Ròs na Maidne', 1881)
  • Die fröhliche Wissenschaft ('An t-Eòlas Aoibhneach', 1882)
  • Also sprach Zarathustra ('Mar a thuirt Zarathustra', 1883)
  • Jenseits von Gut und Böse ('Thar Math is Mall', 1886)
  • Zur Genealogie der Moral ('Sloinntearachd Moraltachd', 1887)
  • Der Fall Wagner ('Cùis Wagner', 1888)
  • Ecce Homo (1888)

Ceanglaichean a-mach[deasaich | deasaich an tùs]

Iomraidhean[deasaich | deasaich an tùs]

Commons
Commons
Tha dealbhan ann an Wikimedia Commons cuideachd a tha ceangailte ris an aiste seo:
  1. Grunberger, Richard, A Social History of the Third Reich, Weidenfeld and Nicolson, Lunnainn, 1971
  2. Wicks, Robert (Foghar 2018): Zalta, Edward N.:“Nietzsche’s Life and Works”. Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition). Oilthigh Stanford. Air a thogail 31mh dhen Chèitean 2020.
  3. Robertson, Ritchie (2012): “Nietzsche in Glasgow: Alexander Tille, John Davidson and Edwin Muir”, Scotland and the 19th-Century World, td. 213–230. Air a thogail 30mh dhen Chèitean 2020.