Bonn (a' Ghearmailt)

Bonn


Bratach a' bhaile	Gearradh-arm no Seula

Suidheachadh

Dùthaich

A' Ghearmailt

Ceàrn

Nordrhein-Westfalen

Sgìre

Rheinland

Co-chomharran

50° 44’ Tuath
7° 6’ Ear

Feartan fiosaigeach

Farsaingeachd

141.22 km²

Àireamh-shluaigh

314,299 (2006)

Dlùths

2,225.6/km²

Àireamh fòn

+49 228

Duilleag oifigeil

www.bonn.de

Tha Bonn na laighe mu 20 cilemeatair deas air Köln ann an Nordrhein-Westfalen air bruach abhainn Rhein. Eadar 1949 agus 1990 bha Bonn na phrìomh-bhaile na Gearmailt an Iar. B’ e cathair oifigeil riaghaltas na Gearmailt a bha ann gu 1998, gus an do dh’imrich an riaghaltas a Bherlin ann an 1999. An uair sin thàinig mòran chompanaidhean agus ionadan eadar-nàiseanta dhan bhaile, m.e.: IUCN Environmental Law Center agus 12 ionad eile de na Dùthchannan Aonaichte.

Chaidh am baile a stèidheachadh ann an 11 RC, nuair a bha saighdearan Ròmanach a’ campadh air bruach na h-aibhne. Thàinig an t-ainm Bonn bho Bonna^[1], facal Ceilteach a tha a' ciallachadh "grunnd tioram".

'S e àite-breith Ludwig van Beethoven, neach-ciùil ainmeil, a tha ann am Bonn. An diugh tha taigh-tasgaidh ann, far an do rugadh e.

Eachdraidh[deasaich | deasaich an tùs]

Thog na seann Ròmanaich drochaid air an Rhein mu 10 RC faisg air àite ris an canadh Bonna.^[2] Thathar dhen bheachd gur e tuineachadh nan Ceilteach a bh’ ann ro làimh is gu bheil an t-ainm a’ ciallachadh baile sa chànan aca. Chaidh daingneach Ròmanach a chruthachadh airson mu 7,000 saighdear a chumail an seo ann an 9,^[3] an dèidh Cath Choille Theutoburg. Dh’ fhàs baile mu thimcheall an daingich air an robh Castra Bonnensia (Caisteal Bhonn anns an Laideann, is ‘s e àite cudromach dìona air crìoch na h-ìompaireachd a bh’ ann.^[4]

‘S e làrach cràbhach ri linn Ìompaireachd Theàrlaich Mhòir a bha ann am Bonn. Bha am baile am broinn nan sgìrean a bha fo bhuaidh nan easbaig-prionnsa-taghadair à Köln bhon 8mh Linn gu ruige deireadh na 13mh Linn is bha iad a’ fuireach an seo cuideachd. Mar dhìleab nan làithean spaideil sin, tha am baile làn toglaichean ann an stoidhle baroc,^[5] mar eisimpleir oifisean an Oilthigh agus Lùchairt Phoppelsdorf, a bharrachd air taighean mòra bho dheireadh na 19mh Linn agus feadhainn eile ann an stoidhle art nouveau. Cha b' urrainn dhan Ath-Leasachadh càil a dhèanamh an seo leis cho làidir ‘s a bha an Eaglais Chaitligeach ann am Bonn.^[6] Bha athair Ludwig van Beethoven (1770 – 1827) na organaiche fon phrionnsa-taghadair mu dheireadh ann am Bonn. ^[7] Anns an 19mh Linn, an dèidh mì-bhuaidh Napoléon,^[8] ghabh Rìoghachd na Prùise sealbh air Bonn. ^[9] Chaidh Oilthigh Bhonn a stèidheachadh an seo ann an 1881.

Ghabh saighdearan à Canada, Sasainn agus às An Fhraing sealbh air Bonn an dèidh a chèile bho chrìoch a’ Chogaidh Mhòir gu ruige 1926. ^[10] Tron Dàrna Cogaidh bha mu 1,000 duine, gu h-àraid Iùdhaich, nan ìobairtean nan Nàsach. Chaidh 8,000 eile a thoirt air falbh gu campaichean-bàis neo a sgapadh thall thairis. Ann an 1945 b' iad na Sasannaich a ghabh sealbh air a’ bhaile.

Chaidh Bonn a thaghadh mar phrìomh-bhaile ùr na dùthcha (an àite Frankfurt) an dèidh a’ chogaidh, oir chaidh an dùthaich a sgaradh ann an dà stàit is bha Berlin air a mhilleadh. Le sin, ‘s e prìomh-bhaile Poblachd Feadarail na Gearmailte bho 1949 gu ruige 1990, nuair a thaghadh Berlin na phrìomh-bhaile a-rithist, mar thoradh Aonadh na Gearmailte. Chaidh pàrlamaid na Gearmailt agus pàirtean den Riaghaltas a ghluasad air ais a Bherlin ann an 1999.^[11]

A dh’aindeoin nach e prìomh-bhaile na dùthcha a th’ ann am Bonn nas motha, tha am baile air blas poileataigeach dioplòmasach a chumail fhathast. Thathar a’ cumail gnothaichean na NA ann am Bonn, chaidh Comhairle na Roinn Eòrpa a chumail an seo ann an 1999 fad cinneas na Gearmailte air an Roinn Eòrpa. A bharrachd air sin, thachair trì co-labhairtean cudromach ann am Bonn taobh càirdeis phoileataigich agus marsanta còmhla ri An t-Seapan, Canada agus na Stàitean Aonaichte.