Bonn (a' Ghearmailt)

baile susbainteach, major regional center, college town, baile mòr, Bundesstadt, urban district of North Rhine-Westphalia, urban municipality in Germany
Pàirt de	Rhine-Ruhr Metropolitan Region, Nordrhein-Westfalen
Ainm oifigeil	Bonn
Ainm dùthchasach	Bonn
Ainm goirid	Bo
Archives at	Stadtarchiv und Stadthistorische Bibliothek Bonn
Neach bhon àite	Bonnano, Bonnois, Bonnoise, Bonner, Bonnerin
Dùthaich	A' Ghearmailt
Prìomh-bhaile de	A' Ghearmailt, A' Ghearmailt an Iar, Electorate of Cologne, Electorate of Cologne
Sgìre riaghaltais ionadail	Cologne Government Region
Roinn-tìde	UTC+01:00, UTC+02:00
Faisg air an uisge	Rhine, Melbbach
Domhan-leud is -fhad	50°44′2″N 7°5′59″E
Puing as àirde	Paffelsberg
Lowest point	Kemper Werth
Ceannard an riaghaltais	Katja Dörner
Contains the administrative territorial entity	Bad Godesberg, Beuel, Bonn, Hardtberg
Crìoch còmhla ri	Rhein-Sieg District, Ahrweiler, Alfter
Tachartas	Siege of Bonn, Siege of Bonn, Siege of Bonn in 1673, Siege of Bonn
Cód a’ phuist	53111–53229
Làrach-lìn	https://www.bonn.de/
Hashtag	Bonn
Gearradh-arm	coat of arms of Bonn
Köppen climate classification	oceanic climate
Open data portal	Open Data Bonn
Cód fónaichean-talmhainn	0228
Licence plate code	BN
Category for honorary citizens of entity	Category:Honorary citizens of Bonn
Roinn-seòrsa an deilbh	Category:Views of Bonn
Category for maps	Category:Maps of Bonn

Tha Bonn na laighe mu 20 km deas air Köln ann an Nordrhein-Westfalen air bruach abhainn Rhein. Eadar 1949 agus 1990 bha Bonn na phrìomh-bhaile na Gearmailte an Iar. B’ e cathair oifigeil riaghaltas na Gearmailte a bha ann gu 1998, gus an do dh’imrich an riaghaltas a Bherlin ann an 1999. An uair sin thàinig mòran chompanaidhean agus ionadan eadar-nàiseanta dhan bhaile, m.e.: IUCN Environmental Law Center agus 12 ionad eile de na Dùthchannan Aonaichte.

Chaidh am baile a stèidheachadh ann an 11 RC, nuair a bha saighdearan Ròmanach a’ campadh air bruach na h-aibhne. Thàinig an t-ainm Bonn bho Bonna^[1], facal Ceilteach a tha a' ciallachadh "grunnd tioram".

'S e àite-breith Ludwig van Beethoven, neach-ciùil ainmeil, a tha ann am Bonn. An diugh tha taigh-tasgaidh ann, far an do rugadh e.

Eachdraidh

Thog na seann Ròmanaich drochaid air an Rhein mu 10 RC faisg air àite ris an canadh Bonna.^[2] Thathar dhen bheachd gur e tuineachadh nan Ceilteach a bh’ ann ro làimh is gu bheil an t-ainm a’ ciallachadh baile sa chànan aca. Chaidh daingneach Ròmanach a chruthachadh airson mu 7,000 saighdear a chumail an seo ann an 9,^[3] an dèidh Cath Choille Theutoburg. Dh’fhàs baile mu thimcheall an daingnich air an robh Castra Bonnensia (Caisteal Bhonn anns an Laideann, is ‘s e àite cudromach dìona air crìoch na h-ìompaireachd a bh’ ann.^[4]

‘S e làrach cràbhach ri linn Ìompaireachd Theàrlaich Mhòir a bha ann am Bonn. Bha am baile am broinn nan sgìrean a bha fo bhuaidh nan easbaig-prionnsa-taghadair à Köln bhon 8mh Linn gu ruige deireadh na 13mh Linn is bha iad a’ fuireach an seo cuideachd. Mar dhìleab nan làithean spaideil sin, tha am baile làn toglaichean ann an stoidhle baroc,^[5] mar eisimpleir oifisean an Oilthigh agus Lùchairt Phoppelsdorf, a bharrachd air taighean mòra bho dheireadh na 19mh Linn agus feadhainn eile ann an stoidhle art nouveau. Cha b' urrainn dhan Ath-Leasachadh càil a dhèanamh an seo leis cho làidir ‘s a bha an Eaglais Chaitligeach ann am Bonn.^[6] Bha athair Ludwig van Beethoven (1770–1827) na organaiche fon phrionnsa-taghadair mu dheireadh ann am Bonn. ^[7] Anns an 19mh Linn, an dèidh mì-bhuaidh Napoléon,^[8] ghabh Rìoghachd na Prùise sealbh air Bonn. ^[9] Chaidh Oilthigh Bhonn a stèidheachadh an seo ann an 1881.

Ghabh saighdearan à Canada, Sasainn agus às An Fhraing sealbh air Bonn an dèidh a chèile bho chrìoch a’ Chogaidh Mhòir gu ruige 1926. Tron Dàrna Cogaidh bha mu 1,000 duine, gu h-àraid Iùdhaich, nan ìobairtean nan Nàsach. Chaidh 8,000 eile a thoirt air falbh gu campaichean-bàis neo a sgapadh thall thairis. Ann an 1945 b' iad na Sasannaich a ghabh sealbh air a’ bhaile.

Chaidh Bonn a thaghadh mar phrìomh-bhaile ùr na dùthcha (an àite Frankfurt) an dèidh a’ chogaidh, oir chaidh an dùthaich a sgaradh ann an dà stàit is bha Berlin air a mhilleadh. Le sin, ‘s e prìomh-bhaile Poblachd Feadarail na Gearmailte bho 1949 gu ruige 1990, nuair a thaghadh Berlin na phrìomh-bhaile a-rithist, mar thoradh Aonadh na Gearmailte. Chaidh pàrlamaid na Gearmailte agus pàirtean den Riaghaltas a ghluasad air ais a Bherlin ann an 1999.^[10]

A dh’aindeoin nach e prìomh-bhaile na dùthcha a th’ ann am Bonn nas motha, tha am baile air blas poileataigeach dioplòmasach a chumail fhathast. Thathar a’ cumail gnothaichean na Nàiseanan Aonaichte ann am Bonn, chaidh Comhairle na Roinn Eòrpa a chumail an seo ann an 1999 fad cinneas na Gearmailte air an Roinn Eòrpa. A bharrachd air sin, thachair trì co-labhairtean cudromach ann am Bonn taobh càirdeis phoileataigich agus marsanta còmhla ri An t-Seapan, Canada agus na Stàitean Aonaichte.