Faclairean Gàidhlig

Tha eachdraidh nam faclairean Gàidhlig a' dol air ais gu toiseach na seachdamh linn deug agus b' ann aig toiseach na naoidheamh linn deug a bha foillseachadh nam faclairean aig àirde a ghnìomhachd. Cha robh uiread a dh'fhaclairean a' tighinn a-mach ann an clò a-rithist on àm sin, fiù san fhicheadamh linn. 'S e faclairean Gàidhlig gu Beurla a tha sa mhòrchuid dhiubh gu ruige seo.

Na briathrachain

Mus robh faclairean fhèin ann, bha briathrachain ann, leabhraichean beaga a bha na b' fhaisge air liostaichean de dh'fhaclan na faclairean. Nochd a' chiad dhiubh ann an 1702 nuair a dh'fhoillsich an t-Urr. Robert Kirk liosta de dh'fhaclan mar leasachan dhan Scottish Historical Library aig William Nicolson.^[1]^[2] Bha liostaichean na bu mhotha san leabhair aig Edward Lhuyd, a' chiad duine a rinn rannsachadh blàir eadar 1699-1700, gu h-àraidh briathrachas Earra Ghàidheal is Siorrachd Inbhir Nis, ged nach deach fhoillseachadh ach greis mhath 'na dhèidh sin.

Dh'fhoillsich an Society in Scotland for Propagating Christian Knowledge leabhar air an robh Leabhar a Theagasc Ainminnin 40 bliadhna an dèidh sin ann an 1741, air a chruinneachadh le Alasdair mac Mhaighstir Alasdair.^[1]

Loidhne-ama

1702 "A Vocabulary of the Irish Dialect spoken by the Highlanders of Scotland" leis an Urr. Robert Kirk ann an The Scottish Historical Library le William Nicolson cruth digiteach feumar cunntas
1699-1700 rannsachadh-blàir le Edward Lhuyd
1741 Leabhar a Theagasc Ainminnin / A Galick an English vocabulary

Faclairean

An 18mh is 19mh linn

Cha do ràinig a' chiad fhìor fhaclair ach ann an 1780 nuair a dh'fhoillsich an t-Urr. Uilleam MacSheathain faclair air an robh Galic and English Dictionary ach bha cuid mhath dheth làn de dh'fhaclan Gaeilge.^[1] Ge-tà, cha b' fhada gus an do nochd an Nuadh Fhoclair Gaidhlig agus Beurla aig Raibeart MacPhàrlain ann an 1795.^[1] Gu pongail deich bliadhna 'na dhèidh-sa, thug Peadar MacPhàrlain a bha 'na eadar-theangaiche de stuthan cràbhach a' chiad fhaclair a-mach a bha a' dol on Ghàidhlig gun Bheurla agus an caochladh slighe, an New English and Gaelic Vocabulary - Focalair Gaelig agus Beurla.^[1]

Ged a stèidhich Comann Gàidhealtachd na h-Alba comataidh ann an 1806 gus faclair mòr fhoillseachadh, bha Raibeart Armstrong air thoiseach orra leis an Gaelic Dictionary ann an 1825, trì bliadhna mus do nochd am faclair aig a' Chomann ann an 1828 fon ainm Dictionarium Scoto-Celticum - A Dictionary of the Gaelic Language I & II.^[1]^[3]

Nochd grunn fhaclairean eile ri linn sin, an Etymological Dictionary of the Gaelic Language aig Alasdair MacGilleBhàin 'nam measg ann an 1896, an aon fhoillseachadh d' a leithid airson na Gàidhlig gu ruige seo.^[1]

A bharrachd air sin, tha àireamh de dh'fhaclairean ann on àm seo nach deach am foillseachadh fhathast, can an Highland Gentleman's Dictionary a chaidh a chruinneachadh mun bhliadhna 1776 's a tha san leabharlann aig Ban-Iarla Chataibh an-dràsta.^[1]

Loidhne-ama

1780 Galic and English Dictionary leis an Urr. Uilleam MacSheathain
1795 Nuadh Fhoclair Gaidhlig agus Beurla le Raibeart MacPhàrlain
1815 New English and Gaelic Vocabulary - Focalair Gaelig agus Beurla le Peadar MacPhàrlain
1825 Gaelic Dictionary le Robert Armstrong
1828 Dictionarium Scoto-Celticum - A Dictionary of the Gaelic Language I & II
1831 Dictionary of the Gaelic Language leis an Dr Tormod MacLeòid agus an Dr Daniel Mac an Deòir
1832 Pronouncing Gaelic Dictionary le Niall MacAilpein
1842 Gaelic-English Dictionary leis an Athair Eòghann MacEachainn (stèidhichte air an fhear aig MacLeòid ⁊ Mac an Deòir)
1845 Pronouncing Gaelic Dictionary le rudan a chuir Iain MacCoinnich ris

An 20mh linn

Thòisich an fhicheadamh linn le faclair mòr - am Faclair Gàidhlig 'us Beurla le Dealbhan aig Eideard Dwelly. Bha pàirt dheth stèidhichte air faclairean a bh' ann roimhe ach chuir Eideard mòran susbaint ris, an dà chuid o thùsan eile 's an obair rannsachaidh aige fhèin.^[1] A dh'aindeoin aoise, 's e am faclair aig Eideard Dwelly am faclair as ùghdarrasaiche ann an saoghal na Gàidhlig fhathast.

Nochd iomadh faclair na bu lugha na sin an dèidh an fhaclair aig Dwelly.

Loidhne-ama

1901 Illustrated Gaelic English Dictionary le Edward Dwelly (cuid dheth stèidhichte air an fhear aig MacLeòid ⁊ Mac an Deòir)
1912 Am Briathrachan Beag le Calum MacPhàrlain
1925 Gaelic Dictionary le Calum MacGilleFhinnein
1932 Pronouncing Dictionary of Scottish Gaelic le Henry Cyril Dieckhoff
1958 Gaelic Words and Expressions from South Uist and Eriskay leis an Urr. Ailean MacDhòmhnaill
1979 Abair Facail, a pocket-dictionary le Iain MacDhòmhnaill agus Raghnall Renton
1981 The New English-Gaelic Dictionary le Ruaraidh MacThòmais
1991 Appendix to Dwelly's Gaelic-English Dictionary le Dùghlas Clyne (deasaiche)
1991 Brìgh nam Facal, faclair sgoile leis an Ollamh Richard Cox
1993 The Modern Gaelic-English Dictionary le Robert C. Owen
1998 Gaelic-English English-Gaelic Dictionary, faclair pòcaid le Dougal Bochanan

A' 21d linn

Cha do nochd faclairean mòra an dèidh an fhaclair aig Dwelly gu toiseach na ciad linn ar fhichead nuair a nochd am faclair mòr Gaelic English Dictionary le Colin Mark ann an 2003.^[4]

B' e am Faclair Beag a' chiad fhaclair mòr a tha a' dol an dà chuid on Ghàidhlig gun Bheurla agus on Bheurla gun Ghàidhlig. 'S e faclair air loidhne le Michael Bauer agus Uilleam MacDhonnchaidh a th' ann agus chaidh fhoillseachadh ann an dà cheum. Dh'fhoillsich iad tionndadh digiteach dhen fhaclair aig Dwelly an toiseach tràth ann an 2009 agus beagan as dèidh sin leis an fhaclair ùr as a bheil barrachd air 40,000 innteart a-nis.

Loidhne-ama

2001 The Essential English-Gaelic Dictionary le Aonghas MacBhatair
2003 Gaelic English Dictionary le Colin Mark
2004 Gaelic Dictionary (Teach Yourself) le Iain MacDhòmhnaill ⁊ Boyd Robastan
2009 Dwelly-d agus Am Faclair Beag, faclairean air loidhne le Michael Bauer agus Uilleam MacDhonnchaidh
2011 Faclair na Sgoile le Stòrlann. ISBN: 9781907054037

- ùrachadh de Brìgh nam Facal le Cox.

Faclairean sònraichte

A bharrachd air foillseachaidhean mu ainmean-àite, tha faclairean air cuspairean sònraichte glè ghann fhathast agus a' chuid mhòr dhiubh ag amas air an nàdar no briathrachas rianachd. Bha An Stòr-dàta Briathrachais 'na eisgeachd 's e a' cruinneachadh briathrachas teicnigeach o iomadh raon 's air fhoillseachadh le Sabhal Mòr Ostaig.

Faclair eachdraidheil

Chan eil faclair eachdraidheil ann fhathast, ged a tha Roinn na Ceiltis aig Oilthigh Ghlaschu air obair a dhèanamh air fear o chionn fhada 's air a bheil Faclair na Gàidhlig.

Loidhne-ama

1883 The Gaelic Names of Plants le Iain Camshron
1890 The Gaelic Names of Diseases and Diseased States le Camshron MacGilleÌosa
1905 Gaelic Names of Beasts, Birds, Fishes, Insects, Reptiles etc. le Alasdair Forbais
1989 Gaelic Names for Flowers and Plants le Dùghlas Clyne
1993 An Stòr-dàta Briathrachais
1999 Ainmean Gàidhlig Lusan - Gaelic Names of Plants le Joan Clark agus Iain MacDhòmhnaill
2001 Faclair na Pàrlamaid
2011 Dictionary for Local Government - Scottish Gaelic and English, faclair air loidhne le Comhairle nan Eilean Siar

Ceanglaichean a-muigh

Faclairean Gàidhlig - duilleag aig Sabhal Mòr Ostaig
Faclairean Gàidhlig air loidhne tro Multidict

Faclairean fa leth air loidhne

WebArchive (ìomhaighean de dhuilleagan)

Pròiseact

Faclair na Gàidhlig

Tùsan

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 ^1.7 ^1.8 Thomson, D. The Companion to Gaelic Scotland (1994) Gairm ISBN 1-871901-31-6
↑ Nicolson, William. (1702) "The scottish historical library: containing a short view and character of most of the writers, records, registers, law-books, &c. Which may be serviceable to the undertakers of a general history of Scotland, down to the union of the two kingdoms in K. James the VI. By W. Nicolson, Arch-Deacon of Carlisle." London: printed for T. Childe, at the White Hart in St. Paul's Church-Yard, pp.334-346.
↑ Dictionarium Scoto-Celticum - A Dictionary of the Gaelic Language Highland Society of Scotland 1828
↑ Mark, C. Gaelic English Dictionary (2003) Routledge ISBN 978-0415297608

[comp-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 ^1.6 ^1.7 ^1.8 Thomson, D. The Companion to Gaelic Scotland (1994) Gairm ISBN 1-871901-31-6

[2] Nicolson, William. (1702) "The scottish historical library: containing a short view and character of most of the writers, records, registers, law-books, &c. Which may be serviceable to the undertakers of a general history of Scotland, down to the union of the two kingdoms in K. James the VI. By W. Nicolson, Arch-Deacon of Carlisle." London: printed for T. Childe, at the White Hart in St. Paul's Church-Yard, pp.334-346.

[3] Dictionarium Scoto-Celticum - A Dictionary of the Gaelic Language Highland Society of Scotland 1828

[4] Mark, C. Gaelic English Dictionary (2003) Routledge ISBN 978-0415297608

[1]

[2]

[3]

[4]