Na Stàitean Aonaichte
| Pàirt de | Aimearaga a Tuath  |
|---|---|
| Cur air cois | 12 dhen Chèitean 1784 |
| Ainm sa chànan dùchais | United States of America |
| Ainm oifigeil | the United States of America |
| Ainm goirid | USA, U.S. |
| Tar-sgrìobhadh IPA | ʉːɛˈsɑː, ˈmeɪɹ.ɹɪkə |
| Cinnidheachd | Aimeireaganaich gheala, Aimeireaganaich Afragach, Asian Americans, Tùsanaich nan Stàitean Aonaichte |
| Ainmichte às dèidh | Na h-Aimearagan |
| Cànan oifigeil | Beurla |
| Laoidh | The Star-Spangled Banner |
| Culture | culture of the United States |
| Motto | In God We Trust |
| Motto | In God We Trust |
| Mòr-roinn | Aimearaga a Tuath |
| Dùthaich | Na Stàitean Aonaichte |
| Prìomh-bhaile | Washington |
| Faisg air an uisge | An Cuan Artaigeach, Cuan Sèimh, Cuan Siar |
| Domhan-leud is -fhad | 39°49′41″N 98°34′46″W |
| Coordinates of geographic center | 44°58′2″N 103°46′18″W |
| Coordinates of easternmost point | 44°48′55″N 66°57′0″W |
| Coordinates of northernmost point | 71°22′48″N 156°28′48″W |
| Coordinates of southernmost point | 24°32′39″N 81°48′18″W |
| Coordinates of westernmost point | 52°55′16″N 172°26′13″E |
| Puing as àirde | Denali |
| Lowest point | Badwater Basin |
| Basic form of government | presidential system, federal republic, Poblachd |
| Oifis aig ceann-stàite | Cinn-suidhe nan Stàitean Aonaichte |
| Ceannard na stàite | Joe Biden |
| Oifis aig ceann an riaghaltais | Cinn-suidhe nan Stàitean Aonaichte |
| Ceannard an riaghaltais | Joe Biden |
| Has cabinet | United States Cabinet |
| Executive body | Federal Government of the United States |
| Legislative body | United States Congress |
| Highest judicial authority | Supreme Court of the United States |
| Central bank | Federal Reserve System |
| Currency | United States dollar |
| Crìoch còmhla ri | Meagsago, Canada |
| Teacsa stéidheachaidh | United States Declaration of Independence |
| Driving side | right |
| Electrical plug type | NEMA 1-15, NEMA 5-15 |
| Na bh’ann roimhe | Confederate States of America, Thirteen Colonies |
| Language used | Beurla |
| Present in work | The City on the Edge of Forever |
| Cuspair eòlais | American studies |
| Làrach-lìn | https://www.usa.gov/ |
| Official blog URL | https://blog.usa.gov/ |
| External data available at URL | https://www.data.gov/ |
| Privacy policy URL | https://www.usa.gov/privacy-security |
| Hashtag | usa, America, USA, EstadosUnidos, america |
| Top-level Internet domain | .us |
| Main regulatory text | United States Constitution |
| Bratach | flag of the United States of America |
| Gearradh-arm | Great Seal of the United States of America |
| Has seal, badge, or sigil | Great Seal of the United States of America |
| Official symbol | Bald Eagle |
| Geography of topic | geography of the United States |
| Feart | free country |
| History of topic | history of the United States |
| Railway traffic side | right |
| Open data portal | data.gov |
| Economy of topic | economy of the United States |
| Demographics of topic | demographics of the United States |
| Contains the statistical territorial entity | United States Minor Outlying Islands |
| Gregorian calendar start date | 15 dhen Dàmhair 1582, 20 dhen Dùbhlachd 1582, 14 dhen t-Sultain 1752, 18 dhen Dàmhair 1867 |
| WordLift URL | http://data.thenextweb.com/tnw/entity/united_states_of_america |
| Mobile country code | 310, 311, 312, 313, 316 |
| Country calling code | +1 |
| Emergency phone number | 911 |
| GS1 country code | 000-139 |
| Licence plate code | USA |
| Maritime identification digits | 338, 366, 367, 368, 369 |
| NCI Thesaurus ID | C17234 |
| Stack Exchange tag | https://travel.stackexchange.com/tags/usa, https://matheducators.stackexchange.com/tags/usa |
| Caractar Unicode | 🇺🇸 |
| Category for honorary citizens of entity | Category:Honorary citizens of the United States |
| Category for maps | Category:Maps of the United States |
'S e dùthaich ann an Aimearaga a Tuath a tha anns na Stàitean Aonaichte[1] neo ainm oifigeil: na Stàitean Aonaichte Aimeireaga (SAA)[2] (Beurla: "United States of America" no USA). Tha i na Poblachd cùmhnantach. Tha crìochan aice sa tuath le Canada agus sa deas le Meagsago. Tha 48 de na stàitean suidhichte eadar an Cuan Siar agus an Cuan Sèimh. Tha Alasca ann an iar-thuath na dùthcha le Canada san àirde an ear agus leis an Ruis san àirde an iar dhith. Tha Hawaii suidhichte anns a’ Chuan Shèimh.
Eachdraidh
[deasaich | deasaich an tùs]Chaidh na Stàitean a stèidheachadh an ceathramh latha dhen t-Iuchar, 1776, nuair a thòisich ar-a-mach anns a' chiad 13 colonaidhean imrich aig Breatainn Mhòr ann an Ameireaga an aghaidh na Rìoghachd Aonaichte. B' e an "Ar-a-mach Ameireaganach" an t-ainm air an strì seo agus sheas i seachd bliadhna gu Còrdadh Pharas ann an 1783 nuair a dh'aithnich Breatainn Mhòr gun robh na Stàitean Aonaichte neo-eisimeileach. Ann an 1787, shoidhnig riochdairean às a h-uile tìrean bun-reachd ùr. Tha e na bun-reachd nan Stàitean fhathast san latha an diugh.
Bha cogadh eile an aghaidh Breatann ann an 1812. Bha na Stàitean Aonaichte neodrach anns a' chogaidhean Napoleonach is dh'iom-chuairtich na Breatannaich puirt anns an Fhraing. Cuideachd dh'fhuadaich an Rìoghachd Aonaichte maraichean Ameireaganach airson a' Chabhlachd Rìoghail. Thoisich an cogadh 18 Ògmhios 1812 is lunn na Stàitean Aonaichte air na ranntairean a chaidh na Chanada. Shoidhnig an Cùmhnant Ghent ann an 1815 is bha an t-suidheachadh mar a bha e ron chogadh a-mach air na tùsanaich. Shabaid cuid de na tùsanaich còmhla ri na Breatannaich is gheall na Breatannaich fearann agus neo-eisimeileachd. Cha do chum iad an gealladh seo is cha do sholair na Breatannaich armachd do na tùsanaich.[3]
Bhon àm ud tha an dùthaich a' fàs agus sgaoileadh tarsainn air Ameireaga a Tuath gu ìre far a bheil i a-nis cho mòr is nach eil ach dà dhùthaich anns an t-saoghal nas motha: an Ruis agus Canada.
Anns an 19mh linn bha guano cudromach mar thodhar is thuirt Achd Eileanan Ghuano gum b' urrainn do na Stàitean Aonaichte eileanan a ghlacadh airson guano fhaighinn.[4]
Nuair a thàinig daoine geala siar, do fearann na gnàth-mhuinntir Aimeireagach, bha cogaidhean leotha ann an 18 is 19 linn, mar eisimpleir Cogadh Nimíipuu. Dh'èignich an ùghdarras na gnàth-mhuinntire do tèarmannan tùsanach às dèidh seo. Thairis air ùine, fhuair a' ghnàth-mhuinntir coirean a-rithist: saoranachd ann an 1924,[5] flaitheas ann an 1934, agus saorsainnean chatharra gu lèir ann an 1968.[6]
Bha an dùthaich gu mòr an sàs gnothach tràilleachd thar a' Chuain Shiar eadar an 16mh Linn agus an 19mh Linn, gus an do rinn Abraham Lincoln foirgheall saorsa nan tràill am measg a' Chogaidh Chathara Ameireaganaich.[7] Chaidh na daoine dubha a' bhòt agus na saorsainnean chatharra eile a cheadachadh ann an 1870 gu oifigeil, ach cha cho-èignicheadh gus an Iomairt Shaorsainn Chatharra anns na 1950an. Bha leas-breith ann an taigheadas, foghlam, agus obair.
Ann an 1920, fhuair na boireannaich a' bhòt, às dèidh iomairt nan Silent Sentinels. Thog boireannaich fianais a-muigh an taigh cinn-shuidhe (Beurla: White House) corr math 's aon is leth-bhliadhna. Chuir an ùghdarras mòran dhuibh ann an làimh, agus ghiùlain iad droch-ghrèidheadh ann am prìosan, mar eisimpleir biadhadh ri èignicheadh.[8]
Bha nan Stàitean an sàs a' Chogaidh Mhòir agus an Dàrna Chogaidh, airson na Caidreachais an dà àm. Às dèidh an Dàrna Chogaidh, bha iad cudromach anns an stèidheachadh nan Dùthchannan Aonaichte. Aig an aon àm, bha iad an sàs a' Chogaidh Fhuair an aghaidh na h-Aonachd Sobhiatach, anns an Cogadh Bhiet-Nam gu sònraichte. Bha cogaidhean-ionaid eile ann an Aimeireaga a Deas, Meadhan-Ameireaga is dùthchannan eile.[9]
Poileataigs
[deasaich | deasaich an tùs]Tha dà phàrtaidh phoileataigeach a-nis, am Pàrtaidh Deamocratach is am Pàrtaidh Poblachdach. Bha Franklin D. Roosevelt, John F. Kennedy, agus Barack Obama nan cinn-shuidhe as ainmeil nan Deamocratach, agus bha Abraham Lincoln, Dwight D. Eisenhower, agus Ronald Reagan nan cinn-shuidhe as ainmeil nam Poblachdach. Bha taghadh ceann-suidhe nan Stàitean Aonaichte ann air 4mh an t-Sultain 2016, a chaidh a bhuannachadh le Donald Trump, dhan Pàrtaidh Poblachdach. Chaill e taghadh a' chinn-suidhe ann an 2020 is ann an 2021 thug e misneachd do luchd-taic a thug ionnsaigh air togalach a' Chapitol, far a bheil Pàrlamaid nan Stàitean Aonaichte is i a' dearbhadh gum bi Joe Biden an t-ath-cheann-suidhe. Chaochail ceathrar anns an fhòirneart[10] agus aonar eile an dèidh sin.[11]
Chan eil na daoine a' taghadh an cinn-shuidhe ach Colaiste an Taghaidh. Ann an 2000 agus 2016 bhòt barrachd dhaoine airson Gore agus Clinton, a chaill na taghaidhean, na Bush agus Trump, a bhuannaich.[12][13] Mar as àbhaist tha buaidh aig seachd stàitean air an toradh.[14]
Bailtean as motha
[deasaich | deasaich an tùs]Seo liosta na bailtean as motha na dùthcha:[15]
- Eabhraig Nuadh
- Los Angeles
- Chicago
- Houston
- Philadelphia
- Phoenix
- San Antonio
- San Diego
- Dallas
- San José
Na Stàitean
[deasaich | deasaich an tùs]Tha an USGS a' roinn ranntairean a tha fo uachdranas nan Stàitean Aonaichte ann an: stàitean agus sgìre Cholumbia, co-fhlaitheasan, ranntairean agus ionadan measgaichte eileanach no iomallach.[16]
Stàitean agus Sgìre Cholumbia
[deasaich | deasaich an tùs]
|
|
|
|
|
Co-fhlaitheasan
[deasaich | deasaich an tùs]- Puerto Rico
- Co-fhlaitheas nan Eilean Mairianach a Tuath
Ranntairean
[deasaich | deasaich an tùs]- Eileanan na Maighdinn aig na Stàitean Aonaichte
- Guam
- Samoa Aimearaganach
Stàitean co-cheangailte
[deasaich | deasaich an tùs]Tha iad neo-eisimeileach ach tha na Stàitean Aonaichte gan dìon:[16]
- Stàitean Feadarail nam Meanbh-eileanan
- Poblachd nan Eilean Mharshall
- Poblachd Phalabh
Na Lochan Móra
[deasaich | deasaich an tùs]Iomraidhean
[deasaich | deasaich an tùs]- ↑ Atlas Sgoile Oxford le Stòrlann Nàiseanta, Oxford University Press (2010)
- ↑ “Na Stàitean Aonaichte Aimearaga (SSA)”. Am Faclair Beag. Air a thogail 1d dhen Ghearran 2023.
- ↑ “A Brief Overview of the War of 1812”. American Battlefield Trust. Air a thogail 4mh dhen t-Samhain 2021.
- ↑ “Guano Islands Act”. Norie Atlas. Taigh-tasgaidh Smithsonian. Air a thogail 21mh dhen Mhàrt 2023.
- ↑ McCool, Daniel, Susan M. Olson, agus Jennifer L. Robinson. Native Vote. Cambridge, Sasainn: Cambridge University Press, 2007. td. 1
- ↑ Robert J. McCarthy, Civil Rights in Tribal Courts; The Indian Bill of Rights at 30 Years, 34 IDAHO LAW REVIEW 465 (1998).
- ↑ “The Emancipation Proclamation”. United States National Archives. Air a thogail 24mh dhen Chèitean 2020.
- ↑ “Alice Paul’s “Silent Sentinel” Pin”. National Museum of American History. Air a thogail 12mh dhen Chèitean 2020.
- ↑ “In Today’s Headlines, Echoes of Central America’s Proxy Wars of the 1980s”, New York Times. 27mh dhen Ghearran 2019. Air a thogail 24mh dhen Chèitean 2020.
- ↑ “Naidheachdan 11:00m”. 7mh dhen Fhaoilleach 2020. Air a thogail 8mh dhen Fhaoilleach 2020.
- ↑ Evelyn, Kenya: “Capitol attack: the five people who died”, The Guardian. 8mh dhen Fhaoilleach 2021. Air a thogail 13mh dhen Fhaoilleach 2020.
- ↑ MacIllFhinnein, Ruaraidh Alastair: “Harris, Trump agus Colaiste an Taghaidh”, Naidheachdan a' BhBC. 4mh dhen t-Samhain 2024. Air a thogail 4mh dhen t-Samhain 2024.
- ↑ MacIllFhinnein, Ruaraidh Alastair: “Colaiste an Taghaidh”, Naidheachdan a' BhBC. 4mh dhen t-Samhain 2024. Air a thogail 4mh dhen t-Samhain 2024.
- ↑ “"Gu ìre mhòir chan eil an rèis ach ann an seachd stàitean"”, Naidheachdan a' BhBC. 1d dhen t-Samhain 2024. Air a thogail 4mh dhen t-Samhain 2024.
- ↑ Frey, William H. (28mh dhen Dàmhair 2021): “2020 Census: Big cities grew and became more diverse, especially among their youth”. Brookings Institute. Air a thogail 8mh dhen Ghearran 2023.
- ↑ 16.0 16.1 “How are U.S. states, territories, and commonwealths designated in the Geographic Names Information System?”. United States Geological Survey. Air a thogail 21mh dhen Mhàrt 2023.
