Oidhche Shàmhach (òran)

Teacsa agus leadan a sgrìobh Franz Gruber

'S e aon de na h-òrain as ainmeile air feadh an t-saoghail aig àm na Nollaige a tha ann an Oidhche Shàmhach no Ciùin an oidhch' (Stille Nacht sa Ghearmailtis, Tawel Nos sa Chuimris). Chaidh an teacsa tùsail a sgrìobhadh leis an t-sagart Josef Mohr agus chuir an tìdsear Franz Gruber fonn air na rosgrannan.

An t-òran

Sgrìobh Josef Mohr na faclan anns a' bhliadhna 1816 anns a' bhaile bheag Mariapfarr, an Ostair. Ron Nollaig 1818 dh'fhaighnich e de Franz Gruber fonn a chur ris na faclan. Rinn Gruber e agus sgrìobh e ceòl giotàr cuideachd. Sheinneadh an t-òran airson a' chiad turas anns an aifreann meadhan oidhche ann an Eaglais Naomh Nicholas ann an Oberndorf, an Ostair.

Tha mòran sgeulachdan ann mun aifreann seo. Tha feadhainn ag ràdh gun robh am piàno anns an eaglais briste, canar feadhainn eile, gun do chòrd ri Mohr a bhith a' cluich a' ghiotàr. Ach tha e fìor gun robh Mohr agus Gruber a' gabhail nan rannan mar òran-charaid, agus gun do sheinn iad an t-sèist còmhla ri còisir. Chluich Mohr an giotàr aig an aon àm. Chòrd an t-òran gu mòr ris an luchd-creideimh.

Cha robh e ach gu 1833 nuair a bha Mauracher, neach-obrach piàno bhon Ziller Valley, a' gabhail an òrain ann an Leipzig còmhla ri luchd ciùil eile. Chòrd an t-òran seo ris an luchd èisteachd fìor mhath. Bhon uair sin chaidh an t-òran a sgaoileadh air feadh an t-saoghail.

'S e òran gu math iomraiteach a tha ann. Thachair gun do stad an t-sabaid san Chogadh Mhòr aig oidhche na Nollaige 1914 agus thòisich na saighdearan air an t-òran Oidhche Shàmhach a sheinn còmhla. Tha an tachartas seo fhathast cliùiteach mar fhosadh-aimhreit na Nollaige.

An-diugh tha e air a h-eadar-theangachadh gu còrr is 300 cànan agus dual-chainntean.

Chaidh an teacsa tùsail air chaill, ach anns a' bhliadhna 1995 lorgadh leth-bhreac eile, sgrìobhte anns a' bhliadhna 1820 le Mohr fhèin.

Bha sia rosgrannan anns an òran tùsail, seo trì rosgrann ann an Gearmailtis còmhla ri dà eadar-theangachadh eadar-dhealaichte ann an Gàidhlig:

Seo an teasca as cùmanta 'sa Ghearmailtis	Teacsa Ghàidhlig	Teacsa Ghàidhlig eile
Stille Nacht! Heilige Nacht! Alles schläft; einsam wacht Nur das traute hochheilige Paar. Holder Knabe im lockigen Haar, Schlaf in himmlischer Ruh! Schlaf in himmlischer Ruh!	Oidhche shàmhach, oidhche naomh, cadal ciùin tha air an t-saogh’l Màiri is Iòsaph ‘san stàbull fhuar A' freasdal a’ phàisd tha àlainn ‘na shnuadh, An sìth o nèamh ‘na shuain, an sìth o nèamh ‘na shuain.	Ciùin an oidhch‘, naomh an oidhch‘, Saoghal sèimh, balbh gun soils‘, Moire is Iòsaph, a’ chàraid gaoil, Caithris an naoidhein bheannaichte, chaoimh, Suaint’ ann am foist ha bho Nèamh, Suaint’ ann am foist ha bho Nèamh.
Stille Nacht! Heilige Nacht! Hirten erst kundgemacht Durch der Engel Halleluja. Tönt es laut von Ferne und Nah: Christ, der Retter ist da! Christ, der Retter ist da!	Oidhche shàmhach, oidhche naomh, B'e buachaill chunnaic fòs an t-soills 'S a chuala farsaing feadh na tìr An t-sèisd bh’ aig ceòl an ainglean binn: Tha Crìosd, am Fear-saoraidh, ‘nur còir, Tha Crìosd, am Fear-saoraidh, ‘nur còir.	Ciùin an oidhch', naomh an oidhch', Nochd na reul a b' àille soills’ Do na Cìobairean shuas air a' bheinn ‘S chualas ainglean le aoibhneas a' seinn: Crìosd ar Fear-saoraidh a th' ann, Crìosd ar Fear-saoraidh a th' ann.
Stille Nacht! Heilige Nacht! Gottes Sohn! O wie lacht Lieb aus deinem göttlichen Mund, Da uns schlägt die rettende Stund, Christ in deiner Geburt! Christ in deiner Geburt!	Oidhche shàmhach, oidhche naomh, Aon Mhac Dhé, cho maiseach leinn; Tha gràdh a' boillsgeadh oirnn bho d' ghnùis 'S tha uair nan gràs an-dràsd' dhuinn dlùth, Shlànaighear, o’n rugadh tu, Shlànaighear, o’n rugadh tu.	Ciùin an oidhch', naomh an oidhch', Aon Mhic Dhè 's àille loinn, Gràdh a' dortadh oirnn bho do ghnùis, Aoibhneach an uair is Tu còmhnaidh rinn dlùth: Fàilte dor Slanaighear caoin; Fàilte dor Slanaighear caoin.

Josef Mohr

Stille Nacht Kapelle (Eaglais bheag Oidhche Shàmhaich) ann an Oberndorf

Rugadh Joseph Franz Mohr air an 11 latha den Dùbhlachd 1792 ann an Salzburg, an Ostair. Dh'ionnsaich e sagartachd agus bhon bhliadhna 1815 bha e na shagart. An toiseach bha e ag obair ann an Ramsau faisg air Berchtesgaden, a' Ghearmailt agus an uair sin ann am Mariapfarr far an do sgrìobh e an dàn Stille Nacht (Oidhche shàmhach/Ciùin an oidhch') le sia rannan. Anns a' bhliadhna 1817 ghluais e gu Oberndorf airson dà bhliadhna. 'S e seo far an do dh’fhaighnich e do Ghruber, fonn a chur ris na rannan.

As dèidh dà bhliadhna ann an Oberndorf, dh'imrich Mohr bho àite gu àite eile, gus mu dheireadh thall (1837) dh'fhuirich e ann an Wagrain, an Ostair. Dh'fhosgail e sgoil ùr airson cloinne bochda agus chuir e siostam air bhonn airson cùram a ghabhail do sheann daoine. Air an 4mh latha den Dùbhlachd 1848 chaochail e mar duine bochd air sgàth 's gun tug e an tuarasdal aige do dhaoine a bha dhìth air. Chaidh a thìodhlacadh ann an Wagrain.

Thaghadh muinntir Wagrain an t-ainm "Mohr" mar ainm na sgoile ann an Wagrain airson urram a thoirt air an t-sagart. Bhon bhliadhna 2006 a-mach tha taisbeanadh maireannach mu Mhohr ri fhaicinn anns an taigh-tasgaidh Wagrain.

Franz Gruber

Rugadh Franz Xaver Gruber air an 25mh latha den t-Samhainn 1787 ann an Unterweizberg, an Ostair. B' e tidsear a bha ann agus bha e ag obair anns an sgoil ann an Arnsdorf, trì cilemeatair air falbh bho Oberndorf. Aig an aon àm bha e na organaiche agus neach-stiùiridh na còisire ann an Eaglais Naomh Nicholas ann an Oberndorf. Chruthaich e binn airson an òran Oidhche Shàmhach agus chuir e rèiteachadh giotàr ris.

Bliadhnaichean an dèidh seo dh'imrich e gu Hallein, far an do chaochail e air an 7mh latha den Iuchar 1863.

Ach cha robh sin an t-aonar òran a rinn e, sgrìobh e barrachd òrain-ghàirdeachais a bhios air an seinn fhathast anns na h-eaglaisean air feadh na h-Ostaire gus an latha an-diugh.

Oberndorf

Seann bhaile Oberndorf ann an 1899, tha Eaglais Naomh Nicholas ri faicinn air a' chùlaibh

'S e baile beag anns an Ostair a tha ann an “Oberndorf bei Salzburg”. Tha e suidhichte air bruach abhainn Salzach. Tha am baile mu 17 cilemeatair san àird a tuath air Salzburg. Tha timcheall air 5000 duine a' fuireach anns a' bhaile fhèin.

Aig deireadh an 19mh linn bha am baile còmhdaichte le uisge às an abhainn, chaidh sgrios mòr a dhèanamh ris a' bhaile. B' fheadar do mhuinntir a' bhaile an àite fhàgail agus baile ùr a thogail. Chaidh Eaglais Naomh Nicholas a chur sìos ann an 1906. Ach bha na daoine ag iarradh àite eile air ais mar àite cuimhneachadh an òrain. Eadar 1924 agus 1937 thog iad eaglais bheag ris an canar Stille-Nacht-Kapelle (Eaglais bheag Oidhche Shàmhaich).

An diugh bidh mòran luchd-turais a' tighinn don àite seo, gu h-àraidh aig àm na Nollaige. Gach bhliadhna air an 24mh latha den Dùbhlachd aig 5 uairean feasgar bidh an t-òran Oidhche Shàmhach ri cluinntinn anns an aifreann. 'S urrainnear coimhead air an aifreann seo air feadh an t-saoghail.

Ceanglaichean a-muigh

• Silent Night Association, Salzburg
• Eachdraidh an òrain
• Beatha Joseph Mohr
• Beatha Franz Gruber
• Oberndorf