Alasdair mac Mhaighstir Alasdair

Alasdair mac Mhaighstir Alasdair
Beatha
Breith	Àird nam Murchan, 1698
Dùthaich	Alba
Bàs	Àrasaig, 1770
Teaghlach
Clann	liosta Raghnall Dubh;
Foghlam
Foghlam	Oilthigh Dhùn Èideann ; Oilthigh Ghlaschu
Dreuchd
Dreuchd	faclairiche, cànanaiche, sgrìobhadair leabhair-latha, sgrìobhadair agus bàrd
Gnè ealain	bàrdachd
Creideamh
Creideamh	Eaglais Chaitligeach

Rugadh Alasdair mac Mhaighstir Alasdair, no Alasdair MacDhòmhnaill (c.1690–c.1770), ann an Àird nam Murchan, far an robh athair na mhinistear. Bhuineadh an teaghlach do dh'Uibhist a Deas agus bha ceanglaichean làidir aca ri Clann Raghnaill.

Sgeul-beatha

A rèir beul-aithris 's ann bho athair a fhuair Alasdair a chuid oideachaidh anns a' chiad dol a-mach agus chaidh e an uair sin gu Oilthigh Ghlaschu, ged nach eil seo ga dhearbhadh ann am pàipearan an Oilthigh. Tha beul-aithris cuideachd a' cumail a-mach nach tug e a-mach ceum aig deireadh an latha ach gun do dh'fhàg e an oilthigh a phòsadh Sìne Dhòmhnallach à Gleann Èite. Rugadh a mhac, Raghnall Dubh, ann an 1728.^[1] Nuair a nochdas e a-rithist ann an clàran sgrìobhte, ann an 1729, 's ann mar neach-oideachaidh agus ceistear aig an SSPCK (Scottish Society for the Propagation of Christian Knowledge) a tha e ag obair, ann an Eilean Fhìonain, faisg air far a bheil an Gearastan an-diugh.

Ann an 1738 bha Alasdair a' teagasg ann an Cille Chòmhain agus ann an 1739 ann an Coire Mhuilinn, far an do rinn e an dàn ainmeil aige, 'Allt an t-Siùcair'. Ann an 1741 dh'fhoillsich e faclair Gàidhlig, a' chiad leabhar clò-bhuailte a nochd bho thùs ann an Gàidhlig na h-Alba a-riamh.

Bhliadhna Theàrlaich

Ann an 1745 chuir Alasdair a chùl ri teagasg agus rinn e air Gleann Fhionghain far an do chuir Teàrlach Òg Stiùbhairt a bhratach ri crann. 'S ann mun àm sin no beagan roimhe a bha Alasdair air tionndadh ri Eaglais na Ròimhe agus ghabh e ri arm a' Phrionnsa mar oifigear an rèisimeid Raghnaill Òig, Mac Mhic Ailein. Rinn e tòrr òran brosnachaidh Seumasach mun àm seo, leithid 'Òran nam Fineachan', 'Brosnachadh nam Fineachan', 'Òran don Phrionnsa Teàrlach ('O hi ri rì, tha e tighinn') agus 'Clò Mhic 'Ille Mhìcheil', agus aoir air luchd-taice Rìghrean Hanòbhair. Tha cuid a' creidsinn gur e a sgrìobh tràchdas anns a' Bheurla a nochd gun urra goirid as dèidh Bhlàr Chùil Lodair ag innse stòiridh Bhliadhna Theàrlaich tro shùilean 'Oifigich Ghàidhealaich' an arm a' Phrionnsa.

As dèidh Bhlàr Chùil Lodair bha Alasdair agus a bhean fon choill; tha beul-aithris ag innse gun robh Sìne trom aig an àm. Mu dheireadh fhuair Alasdair seilbh air baile fearainn aig Eigneig ann am Mùideart agus rinneadh na bhàillidh e air Eilean Chanaigh, a bha cuideachd na phàirt de dh'oighreachd Chlann Raghnaill.

Dh'fhoillsich Alasdair a bhàrdachd fon tiotal Aiseirigh na Seann Chanoin Albannaich ann an 1751. Bha iomadach diofar stoidhle na chomas, bho òrain-ghaoil bhlàth leithid 'Moladh Mòraig' gu bàrdachd mionaideach mu nàdar leithid 'An Samhradh' agus 'An Geamhradh'. Sgrìobhadh e aoir ghoirid sgaiteach a cheart cho math ri dàin mhòra ghaisgeil leithid 'Bìrlinn Chlann Raghnaill'.

Bhàsaich Alasdair ann an Sanndaig ann an Àrasaig agus tha e air a thìodhlaigeadh ann an seann chladh Chille Mhuire an sin.

Bàrdachd

'Bìrlinn Chlann Raghnaill': earrann anns 'An Lasair'202-217
'Cuachag an Fhàsaich'
'Guidhe no Ùrnaigh an Ùghdair do 'n Cheòlraidh'
'Marbhrann do Pheata Coluim'
'Moladh an Leòghainn'
'Moladh an Ùghdair don t-Seann Chànain Ghàidhlig'
'Moladh Mòraig': earrann anns 'An Lasair', d.126-33
'Acarsaid nan Con ’s nan Gillean': An Lasair, d.190-1
'An Litir gun Chéir Oirr’: An Lasair, d.162-3

Bàrdachd nàdarrach

'Allt an t-Siùcair'
'Òran a' Gheamhraidh'
'Òran an t-Samhraidh'

Brosnachadh nan Seumasach

'Brosnachadh nam Fineachan'
'Clò Mhic 'Ille Mhìcheil'
'Òran don Phrionnsa Teàrlach ('O hi ri rì, tha e tighinn')
'Òran mu Bhliadhna Theàrlaich'
'Òran nam Fineachan Gàidhealach'
'Òran eile don Phrionnsa'

Aoir

'Aoir do na Caimbeulaich'
'An Airce'
'Mì-mholadh Mòraig'

Sgrìobhaidhean mu a dhèidhinn

Tha cunntas air beatha Alasdair na òige ri fhaighinn anns an leabhar aig Raghnall MacIlleDhuibh Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair: The Ardnamurchan Years (Coll, 1986). Tha fiosrachadh mun bhàrdachd aige ann an An Introduction to Gaelic Poetry le Ruaraidh MacThòmais (Dùn Èideann, 1990) agus ann an Gaelic Poetry in the Eighteenth Century, leis an aon ùghdar (Obar Dheathain, 1993). Tha a' mhòr-chuid de bhàrdachd air a cruinneachadh ann an The Poems of Alexander MacDonald, deasaichte le MacDhòmhnaill agus MacDhòmhnaill (Inbhir Nis, 1924).

Iomraidhean

↑ “Mu Chomh-chruinneachidh Orannaigh Gaidhealach le Raghnall Dubh”. Dachaigh airson Stòras na Gàidhlig. Air a thasglannadh [o http://dasg.ac.uk/corpus/textmeta.php?text=170&uT=y] 4mh dhen Mhàrt 2016.

Tuilleadh leughaidh

Campbell, John Lorne. 'Alasdair mac Mhaighstir Alasdair: portrait of a traditionalist', Scots Magazine October 1935, dd. 61-76.
Black, Ronald. Mac Mhaighstir Alasdair: The Ardnamurchan Years Coll: Society of West Highland & Island Historical Research, 1986.
Black, R. (deas.) 2001. An Lasair: An Anthology of Eighteenth-century Gaelic Verse (Edinburgh: Birlinn)
Thomson, Derick S. Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair: His Political Poetry. 1989.
Thomson, Derick S. (deas.) Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair: Selected Poems Edinburgh: Scottish Gaelic Texts Society, 1996.
Dressler, Camille & D. W. Stiùbhart (deas.). 2012. Alexander MacDonald: Bard of the Gaelic Enlightenment / Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair: Bàrd an t-Soillearachaidh Ghàidhealach (Kershader, Isle of Lewis: Islands Book Trust). IBSN 978-1-907443-04-6
Sorensen, Janet. 2000. 'Scripting Identity? English language and literacy instruction in the Highlands and the strange case of Alexander MacDonald' ann an The Grammar of Empire in Eighteenth-Century British Writing, (Cambridge: CUP).
MacNeill, Rev. John George (deas.) 1890. 'Alexander MacDonald' ann an The Gaelic bards, and original poems by Thomas Pattinson (Glasgow: Archibald Sinclair). d1-43. Pdf ri fhaighinn aig NLS

Ceanglaichean a-mach

[1] “Mu Chomh-chruinneachidh Orannaigh Gaidhealach le Raghnall Dubh”. Dachaigh airson Stòras na Gàidhlig. Air a thasglannadh [o http://dasg.ac.uk/corpus/textmeta.php?text=170&uT=y] 4mh dhen Mhàrt 2016.

[1]