An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Siostam Eadar-nàiseanta nan Aonadan"

← Mùthadh nas sine Deasachadh nas ùire →

Content deleted Content added

Inline

Mùthadh on 10:05, 25 dhen Mhàrt 2018

Anns a’ bhliadhna 1960, dh’aontaich an 11mh Comhairle Ginearalta air Cuideaman agus Tomhaisean ris an ainm Système International d'Unités, 'sa Ghàidhlig: Siostam Eadar-nàiseanta nan Aonadan, agus ris a’ ghearr-sgrìobhaidh eadar-nàiseanta SI , airson an siostam de aonadan-thomhais practigeachd a chaidh air mholadh leis a’ chomhairle.

Tha an SI stèidhichte air seachd bun-aonad. Air barrachd na bun aonadan, dh’aontaich an 11mh Comhairle Ginearalta, riaghailtean airson ro-ainmean, airson aonadan-leasaichte, agus airson gnìomhan eile.

Aonadan

Is àlach de aonadan sàr-shònraichte, a tha anns an seachd bun-aonad. Gabhar, le àbhaisteas, gu bheil gach bun-aonad a’ tomhais bun-feart a tha neo-eisimeileach ri càch air taobh seòladh. Is iad na bun-aonadan:

am meatair (m), 's an t-aonad de fhaide a tha anns an meatair.^[1] Is meatair an astar a shuibhalas gàth sholais, ann an falamhantas, re dail tím de 1/299 792 458 de diog.
an cileagram (kg), 's an t-aonad de thomad a tha anns an cileagram.^[2] Tha màs a’ chileagram co-ionnan ri màs den ro-shamhuil eadar-nàiseanta.
an diog (d), 's an t-aonad de thìm a tha anns an diog.^[3] Is diog an dail thìm rè 9 192 631 770 dail den rèididheachd saoraichte le atam de caesium-133, agus an atom an iompachadh eadar dà inbhe haidhper-mìn de a bhun-stàid.
an ampere (A), 's an t-aonad de sruth-dhealanachd a tha ann an ampere. Is e a tha anns an ampere an sruth-dhealain cunbhalach a bhiodh, nan ro e na sruthadh tro dà teud dìreach, de tar-raoin neo-mheudachd, , de fàd eicriochte, co-shìnte le astar de 1 meatair eadarra agus suidhichte ann an falmhantas, ag aobharachadh forsa eadar an dà theud co-ionnan ri 2 x 10^-7 Newton air gach meatair a' fhaide.
an kelvin (K), 's an t-aonad teasad teas-eòlach a tha anns an Kelvin. Is e a tha anns an Cheilbhin ceum de teasad teas-eòlach co-ionnan ri 1 / 273.16 de an teasad teas-eòlach aig am puing tri-staideachd de dh'uisge.
am mòl (mol), 's an t-aonad uimhir a tha ann am mòl.^[4] Is uimhir de stuth a tha ann an mòl, le àireamh de bun-mirean co-ionnan ris an àireamh de dh'ataman a tha ann 0.012 cileagram de charbon-12. Nuair a thèid cleachdadh air an mòl, b’fheudar do na bun-mirean a bhi sònraichte, faodar bun-mhirean na cuise a bhi àdamhan, moileiciuilean, ionan, éileactronan, neo buidhnean-mirean sonraichte le na mírean sin.
an candela (Cd), 's an t-aonad de soillearad a tha ann an candela. Is e a tha anns a’ chandela, an dlùths-sholais, ann an rian ainmichichte, bho mathair-sholais a sgaoileas reideachd mhonocrómatachd aig minigead de 540 x 10¹² Hertz, agus le dluths-reideachd anns an rian sin de 1/683 uat air an stereidean.

Tha na aonadan-leasaichte cruthaichte as bun-aonadan co-cheangailte. Tha cruth de gach aonad-leasaichte a reir an cairdeas ailseabrachd eadar a bhun-fheartan.

an joule (J) : Is aonad-luith a tha anns an Joule.
an t-uat (W): Is aonad cumhachd a tha anns an uat.^[5]

Tha ainmean (agus comharraidhean) sònraichte ri na h-aonadan-freumhaichte bu cudthromach. Far a bheil ainm sònraichte do aonad-freumhaichte, faodar don ainm is comharra a bhi cleachdadh an tuairsgeulan agus mar phàirt de aonadan ro-leasaichte.

Chan eil an SI na shiostam reòite, ach thèid a leasachadh gu leantainneach mu choinneamh sàr-fheuman tomhais de shaidheans agus teicneòlas.

Ceanglaichean a-mach

BIPM Bureau International des Poids et Mesures (SI maintenance agency) (Duilleag oifigeil)
BIPM brochure (Iomradh SI )

Iomraidhean

↑ “metre”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.
↑ “kilogram”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.
↑ “diog”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.
↑ “mòl”. Am Faclair Beag. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.
↑ “watt”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.

[1] “metre”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.

[2] “kilogram”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.

[3] “diog”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.

[4] “mòl”. Am Faclair Beag. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.

[5] “watt”. An Seotal. Air a thogail 25mh dhen Mhàrt 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Loidhne 1: / Loidhne 1: @@
-Anns a’ bhliadhna [[1960]], dh’aontaich an 11mh Comhairle Ginearalta air Cuideaman agus Tomhaisean ris an ainm '''Système International d'Unités''', 'sa Ghàidhlig: '''Siostam Eadar-nàiseanta nan Aonadan''', agus ris a’ ghearr-sgrÌobhadh eadar-nàiseanta '''SI''' , airson an siostam de aonadan-thomhais practigeachd a chaidh air mhòladh leis a’ chomhairle.
+Anns a’ bhliadhna [[1960]], dh’aontaich an 11mh Comhairle Ginearalta air Cuideaman agus Tomhaisean ris an ainm '''Système International d'Unités''', 'sa Ghàidhlig: '''Siostam Eadar-nàiseanta nan Aonadan''', agus ris a’ ghearr-sgrìobhaidh eadar-nàiseanta '''SI''' , airson an siostam de aonadan-thomhais practigeachd a chaidh air mholadh leis a’ chomhairle.
-Tha an SI steidhichte air seachd bun-aonad. Air barrachd na bun aonadan, dh’aontaich an 11mh Comhairle Ginearalta, riaghailtean airson ro-ainmean, airson aonadan-leasaichte, agus airson gniomhan eile.
+Tha an SI stèidhichte air seachd bun-aonad. Air barrachd na bun aonadan, dh’aontaich an 11mh Comhairle Ginearalta, riaghailtean airson ro-ainmean, airson aonadan-leasaichte, agus airson gnìomhan eile.
+==Aonadan==
+Is àlach de aonadan sàr-shònraichte, a tha anns an seachd bun-aonad. Gabhar, le àbhaisteas, gu bheil gach bun-aonad a’ tomhais bun-feart a tha neo-eisimeileach ri càch air taobh seòladh. Is iad na bun-aonadan:
+* am '''meatair''' (m), 's an t-aonad de fhaide a tha anns an [[meatair]].<ref>{{iomradh lìon | url = http://anseotal.org/results.jsp?query=metre | tiotal = metre | foillsichear = An Seotal | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-25}}</ref> Is meatair an astar a shuibhalas gàth sholais, ann an falamhantas, re dail tím de 1/299 792 458 de diog.
+* an '''cileagram''' (kg), 's an t-aonad de thomad a tha anns an cileagram.<ref>{{iomradh lìon | url = http://anseotal.org/results.jsp?query=kilogram | tiotal = kilogram | foillsichear = An Seotal | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-25}}</ref> Tha màs a’ chileagram co-ionnan ri màs den ro-shamhuil eadar-nàiseanta.
+* an '''diog''' (d), 's an t-aonad de thìm a tha anns an diog.<ref>{{iomradh lìon | url = http://anseotal.org/results.jsp?query=diog | tiotal = diog | foillsichear = An Seotal | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-25}}</ref> Is diog an dail thìm rè 9 192 631 770 dail den rèididheachd saoraichte le atam de [[caesium]]-133, agus an atom an iompachadh eadar dà inbhe haidhper-mìn de a bhun-stàid.
+* an '''ampere''' (A), 's an t-aonad de sruth-dhealanachd a tha ann an ampere. Is e a tha anns an ampere an sruth-dhealain cunbhalach a bhiodh, nan ro e na sruthadh tro dà teud dìreach, de tar-raoin neo-mheudachd, , de fàd eicriochte, co-shìnte le astar de 1 meatair eadarra agus suidhichte ann an falmhantas, ag aobharachadh forsa eadar an dà theud co-ionnan ri 2 x 10<sup>-7</sup> Newton air gach meatair a' fhaide.
+* an '''kelvin''' (K), 's an t-aonad teasad teas-eòlach a tha anns an Kelvin. Is e a tha anns an Cheilbhin ceum de teasad teas-eòlach co-ionnan ri 1 / 273.16 de an teasad teas-eòlach aig am puing tri-staideachd de dh'uisge.
+* am '''mòl''' (mol), 's an t-aonad uimhir a tha ann am mòl.<ref>{{iomradh lìon | url = http://faclair.info/ViewEntry.aspx?ID=0B4C15BE363250BD8E82216D89C7382F | tiotal = mòl | foillsichear = Am Faclair Beag | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-25}}</ref> Is uimhir de stuth a tha ann an mòl, le àireamh de bun-mirean co-ionnan ris an àireamh de dh'ataman a tha ann 0.012 cileagram de [[carbon|charbon]]-12. Nuair a thèid cleachdadh air an mòl, b’fheudar do na bun-mirean a bhi sònraichte, faodar bun-mhirean na cuise a bhi àdamhan, moileiciuilean, ionan, éileactronan, neo buidhnean-mirean sonraichte le na mírean sin.
+* an '''candela''' (Cd), 's an t-aonad de soillearad a tha ann an candela. Is e a tha anns a’ chandela, an dlùths-sholais, ann an rian ainmichichte, bho mathair-sholais a sgaoileas reideachd mhonocrómatachd aig minigead de 540 x 10<sup>12</sup> Hertz, agus le dluths-reideachd anns an rian sin de 1/683 uat air an stereidean.
+Tha na aonadan-leasaichte cruthaichte as bun-aonadan co-cheangailte. Tha cruth de gach aonad-leasaichte a reir an cairdeas ailseabrachd eadar a bhun-fheartan.
-Is àlach de aonadan sàr-sònraichte, a tha anns an seachd bun-aonad. Gabhar, le abhaisteas, gu bheil gach bun-aonad a’ tomhais bun-feart a tha neo-eisimileach ri cach air taobh seoladh. Is iad na bun-aonadan : Am '''Metre''' (m), and '''Cilogram''' (kg), an '''Diog''' (d), An '''Ampere''' (A), An '''Ceilbhin''' (K) Am '''Mól''' (mol) agus an '''Càindeile''' (Cd).
+* an '''joule''' (J) : Is aonad-luith a tha anns an [[Joule]].
+* an t-'''uat''' (W): Is aonad [[cumhachd]] a tha anns an [[uat]].<ref>{{iomradh lìon | url = http://anseotal.org/results.jsp?query=watt | tiotal = watt | foillsichear = An Seotal | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-25}}</ref>
+Tha ainmean (agus comharraidhean) sònraichte ri na h-aonadan-freumhaichte bu cudthromach. Far a bheil ainm sònraichte do aonad-freumhaichte, faodar don ainm is comharra a bhi cleachdadh an tuairsgeulan agus mar phàirt de aonadan ro-leasaichte.
-Tha na aonadan-leasaichte cruthaichte as bun-aonadan co-cheangailte. Tha cruth de gach aonad-leasaichte a reir an cairdeas ailseabrachd eadar a bhun-fheartan.
-Tha ainmean (agus comharraidhean) sònraichte ri na h-aonadan-freumhaichte bu cudthromach. Far a bheil ainm sònraichte do aonad-freumhaichte, faodar don ainm is comharra a bhi cleachda an tuairsgeulan agus mar phàirt de aonadan ro-leasaichte.
-Chan eil an [[SI]] na shiostam reoithte, ach theid a leasachadh gu leantainneach mu choinneamh sàr-fheuman tomhais de shaidheans agus [[teicneòlas]].
+Chan eil an [[SI]] na shiostam reòite, ach thèid a leasachadh gu leantainneach mu choinneamh sàr-fheuman tomhais de shaidheans agus [[teicneòlas]].
-== Na Bun Aonadan ==
-'''Meatair 		m'''
-Is an t-aonad de Fàd a tha anns an [[meatair]].
-Is meatair an astar a shuibhalas gàth sholais, ann an falamhantas, re dail tím de 1/299 792 458 de diog.
-'''Cilogram	Kg'''
-Is an t-aonad de Màs a tha anns an Cilogram.
-Tha màs a’ Chilograim co-ionnan ri màs den ro-shamhuil eadar-naiseanta.
-'''Diog 		s'''
-Is an t-aonad de Tím a tha anns an diog.
-Is diog an dail tím ré 9 192 631 770 dail den reideachd saoraichte le adamh de Caesium 133, agus an adhamh an iompachadh eadar dà inbhe haidhper-mìn de a bhun-stàid.
-'''Ampere 	A'''
-Is an t-aonad de Srùth-Dhealanachd a tha ann an Ampere.
-Is e a tha anns an Ampere an sruth-dhealain cunbhalach a bhiodh, nan ro e na srùthadh tro dà teud direach, de tar-raoin neo-mheudachd, , de fàd eicriochte, co-shinte le astar de 1 metre eadarra agus suidhichte ann an falmhantas, ag aobharachadh forsa eadar an dà theud co-ionnan ri 2 x 10-7 Newton air gach metre nan fhàid.
-'''Ceilbhin 	K'''
-Is an t-aonad teasad teirmidinimiciúil a tha anns an Ceilbhin.
-Is e a tha anns an Cheilbhin ceum de teasad teirmidinimiciúil co-ionnan ri 1 / 273.16 de an teasad teirmidinimiciúil aig am pung tri-staideachd de uisge.
-'''Mól 		mol'''
-Is aonad uimhir a tha ann am Mól
-. Is uimhir de stugh a tha ann an mól, le aireamh de bun-mirean co-ionnan ris an aireamh de àdamhan a tha ann 0.012 cilogram de Carbon 12.
-. Nuair a theid cleachdadh air an mól, b’fheudar do na bun-mirean a bhi sonraichte, faodar bun-mhirean na cuise a bhi àdamhan, moileiciuilean, ionan, éileactronan, neo buidhnean-mirean sonraichte le na mírean sin.
-'''Càindeile 	Cd'''
-Is an t-aonad de soillearad a tha ann an Càindeile
-Is e a tha anns a’ Chaindeile, an dlùths-sholais, ann an rian ainmichichte, bho mathair-sholais a sgaoileas reideachd mhonocrómatachd aig minigead de 540 x 10 12 Hertz, agus le dluths-reideachd anns an rian sin de 1/683 Bhatt air an stereidean.
-== Aonadan Leasaichte ==
-Tha ficheadan de aonadan-leasaichte anns an t-Système International. Tha cuid dhaibh ri lorg anns an earann seo.
-Joule (J) : Is aonad-luith a tha anns an [[Joule]].
-Bhatt (W): Is aonad [[Cumhachd]] a tha anns an [[Bhatt]].
 == Ceanglaichean a-mach ==
@@ Loidhne 69: / Loidhne 24: @@
 * [http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/ BIPM brochure] (Iomradh SI )
+== Iomraidhean ==
+<references/>
 [[Roinn-seòrsa:Eòlas-nàdair]]
 [[Roinn-seòrsa:Teicneòlas]]