Ratharsair
| Ratharsair | |
| |
| |
| Suidheachadh | |
| Dùthaich | Alba |
| Sgìre | Gàidhealtachd |
| Innis-mhuir | An t-Eilean Sgiathanach |
| Co-chomharran | 57° 22′ T 6° 1′ I |
| Comharradh-clèithe | NG579395 |
| Feartan fiosaigeach | |
| Farsaingeachd | 62.4 km² |
| Àireamh-shluaigh | 161 (2011) |
| Dlùths | 2.58/km² |
'S e eilean fada caol air taobh an ear an Eilein Sgitheanaich a th' ann an Ratharsair. Chanaidh cuid Ratharsaigh, ach chan eil ann an sin ach cruth Gàidhealach air an t-ainm Beurla: Raasay.
Cheannaich George Rainy, a bha an sàs ann am malairt thràillean agus a bhuannaich airgead-dìolaidh an dèidh don cur às do thràilleachd, Ratharsair airson 35,000 ginithean ann an 1846.[1] An dèidh do Rainy chaidh an t-urras gu George Haygarth Rainy (1863–1872), George G. MacKay (1872–1874), William James Armitage (1874–1876) agus Edward Herbert Wood (1876–1911). Cheannaich William Baird and Company, Ironmasters of Coatbridge an t-urras ann an 1911 is stèidhich iad mèinnean-iarainn. Cheannaich Bùird Àiteachais na h-Alba an t-urras ann an 1923 is chaidh pàirt dhen urras gu Bòrd Leasachaidh na Gàidhealtachd agus nan Eilean ann an 1979. Cheannaich a' coimhearsnachd e ann an 2007.[2]
Cruinn-eòlas[deasaich | deasaich an tùs]
Tha an ceann a tuath creagach, agus tha coilltean sa cheann a deas. 'S e Dùn Cana a' bheinn as àirde air an eilean.
Bailtean[deasaich | deasaich an tùs]
Fhad 's a bha 192 duine a' fuireach ann an Ratharsair anns a' bhliadhna 2001, a-rèir cunntas-sluaigh cha robh ach 161 duine a' fuireach anns an eilean ann an 2011.[3] Tha iomadh taighean nan iar-dhachaidh. 'S e Inbhir Àrais am prìomh baile.
Bailtean fàs[deasaich | deasaich an tùs]
Eileanan beaga[deasaich | deasaich an tùs]
Tha trì eileanan beaga faisg air ceann a tuath Ratharsair: Rònaigh, am fear as motha, Fladaigh agus Eilean Taighe.
Lochan[deasaich | deasaich an tùs]
Faic cuideachd: Liosta nan lochan ann an Ratharsair
- Loch a' Chadha-chàrnaich
- Loch na Leanna
- Loch Meall Daimh
- Loch na Meilich
- Loch na Mnà
- Loch a' Mhuilinn
- Loch Storab
- Loch an Uachdair
Gnìomhachas[deasaich | deasaich an tùs]
Mèinn cloiche-iarainn[deasaich | deasaich an tùs]
Lorgar clach-iarainn air Ratharsair aig deireadh an 19mh linn, agus trath anns an 20mh linn fhuair maighstirean-iarainn Uilleam Baird & Co. seilbh air an eilean. Fhosgail Baird meinn-iarainn air an Eilean mu àm a' Chogaidh Mhòr ach cha do chum e a' dol às dèidh 1920.
Na h-Eaglaisean[deasaich | deasaich an tùs]
Nuair a chaidh An Eaglais Shaor Chlèireach stèidheachadh ann an 1893, bha Dòmhnall MacPhàrlain a bha na mhinistear ann an Ratharsair aig an àm seo, an sàs ann an tachartas seo gu mòr.[4]
Àiteachan sònraichte[deasaich | deasaich an tùs]
Caisteal Bhròchaill[deasaich | deasaich an tùs]
Tha Caisteal Bhròchaill na thobhta san latha an-diugh.
Dùn Bhorghadail[deasaich | deasaich an tùs]
'S e làrach dùin à Linn an Iarainn a th' ann an Dùn Bhorghadail.
Rathad Chaluim[deasaich | deasaich an tùs]
Thàinig leabhar a-mach ann an 2006, Calum's Road le Roger MacÙisdein, mu dhèidhinn an rathaid air Ratharsair a rinn Calum MacLeòid leis fhèin gun chroit aige. Thug e deich bliadhna mas do chuir e crìoch air. Tha fonn ann cuideachd leis an aon ainm a sgrìobh Donald Shaw bho Capercaillie.
Taigh Mòr[deasaich | deasaich an tùs]
Nuair a bha Samuel Johnson agus James Boswell a' tadhail air Ratharsair, bha iad a' fuireach ann an Taigh Mòr Ratharsair. Tha Raasay Hotel a' cleachdadh an togalach a-nis.
Daoine ainmeil à Ratharsair[deasaich | deasaich an tùs]
Somhairle MacGill-Eain[deasaich | deasaich an tùs]
Rugadh is thogadh am bàrd Somhairle MacGill-Eain (1911-1996) air an eilean, ann an Òsgaig, far an robh a phàrant athar na thàillear. Tha a dhàn ainmeil "Hallaig" a' cuimhneachadh baile air taobh ear an eilein agus an t-sluagh a chaidh fhuadachadh. Tha 'Sgreapadal' a' làimhseachadh baile fuadaichte eile air an eilein, faisg air Hallaig.
Calum MacGilleathain[deasaich | deasaich an tùs]
Rinn Calum Iain "Beag" MacGilleathain (1915-1960), bràthair Shomhairle, obair mhòr mar neach-cruinneachaidh beul-aithris, ann an Alba is ann an Èirinn cuideachd.
Calum MacLeòid[deasaich | deasaich an tùs]
B' e neach-eachdraidh ionadail a bh' ann an Calum MacLeòid, sgrìobh e an leabhar Fàsachadh An-Iochdmhor Ratharsair (le eadar-theangachadh gu Beurla). Tha e gu h-àraidh ainmeil air sgàth 's gun do rinn e 'rathad Chaluim'.
Sgrìobhaidhean mu a deidhinn ann an Gàidhlig[deasaich | deasaich an tùs]
- MacLeòid, Calum. (2007) Fàsachadh An-Iochdmhor Ratharsair Dùn Phàrlain: Clò Àrnais ISBN: 978-0-9555014-0-1
Iomraidhean[deasaich | deasaich an tùs]
- ↑ “Summary of individual - George Rainy”. Legacies of British Slavery. Air a thogail 28mh dhen Lùnasdal 2023.
- ↑ “Raasay Estate”. Ionad Tasglann an Eilein Sgitheanach agus Loch Aillse. Air a thogail 28mh dhen Lùnasdal 2023 (pdf).
- ↑ National Records of Scotland 2011 Census Earr-ràdh 2: Population and households on Scotland’s inhabited islands (PDF). Air a tharraing 10 an Lùnastal 2015
- ↑ https://web.archive.org/web/20131126183723/http://raasay.com/church.html
Ceanglaichean a-mach[deasaich | deasaich an tùs]
- BBC Naidheachdan 2015-11-12: Iomagain mu leudachadh Raon Ratharsair
- BBC Naidheachdan 2015-11-12: Iomagain mu leudachadh air raon BUTEC (aithris bhideo)
- BBC Naidheachdan 2016-02-04: Learagach Ratharsair ga leagail
- BBC Naidheachdan 2016-06-14: Obair air tòiseachadh air taigh-staile an Ratharsair
- BBC Naidheachdan 2016-07-13: Obair-togail a' tòiseachadh air taigh-staile Ratharsair (aithris-bhideo 1:44)
- BBC Naidheachdan 2016-12-07: Taigh-staile Ratharsair a' gluasad air adhart (aithris-bhideo 2:19)
- BBC Naidheachdan 2018-11-26: Iolairean-mara gan coireachadh airson call uan