Arcaibh
Is e buidheann de dh'eileanan a tha ann an Arcaibh[1][2] far costa a tuath na h-Alba.
Eachdraidh
[deasaich | deasaich an tùs]
Cha robh na h-eileanan seo fo riaghladh Albannach ro 1471, nuair a thugadh iad (còmhla le Sealtainn) le Rìgh Lochlainn do Rìgh na h-Alba, mar eàrlas airson tochradh a nighinn na b' urrainn ga phàigheadh. Cha do phàigh Rìgh Lochlainn an tochradh fhathast agus tha Arcaibh an-diugh measaichte a bhith Albannach. Cha robh a' Ghàidhlig a-riamh aig na h-Arcaich. B' e Nòrnais an cànan a bha aca, nòs de sheann Lochlannais a mhair gu ruige na 18mh linn. Bha rìoghachd Chruithneach ann mus dàinig na Lochlannaich. 'S e Bàgh na h-Eaglaise am prìomh-bhaile ann, far a bheil àrd-eaglais Naomh Mhànais.
Còmhla ri Sealtainn, canar cuid "na h-Eileanan a Tuath" ri Arcaibh.
Riaghaltas Ionadail
[deasaich | deasaich an tùs]Bha inbhe siorramachd aig Arcaibh gu ruige 1974, suidheachadh nach do dh'atharraich gu mòr fon Local Government Scotland Act, a chuir às do na seann Chomhairlean Shiorramachd agus a' stèidhich comhairlean roinneil agus sgìreil nan àite. Is ann mar sin a chaidh Comhairle Arcaibh a chruthachadh an 1974, ùghdarras ionadail aonaichte, mar a tha aig Innse Gall agus Sealtainn bho sin a-mach.
Eaconomaidh
[deasaich | deasaich an tùs]Eu-coltach ri Sealtainn, nas fhaide tuath, cha dug gnìomhachas ola a' Chuain Ghearmailtich buaidh mhòr air Arcaibh. Tha na h-eileanan seo ìosail agus tha an talamh math, is e àiteachas aig inbhe tuathanasachd, (inbhe nas beartaich na croitearachd) a tha na bun-stèidh den eaconomaidh. Is ann mar sin nach e siorramachd croitearachd a bha an Arcaibh a-riamh.
Àireamh-shluaigh
[deasaich | deasaich an tùs]| Bliadhna | Àireamh-shluaigh |
| 1801 | 22,280 |
| 1811 | 18,531 |
| 1821 | 23,207 |
| 1831 | 24,411 |
| 1841 | 25,526 |
| 1851 | 26,409 |
| 1921 | 24,144 |
| 1931 | 22,102 |
| 1941 | 21,688 |
| 1951 | 21,275 |
| 1961 | 19,125 |
| 1971 | 16,976 |
| 1981 | 18,418 |
| 1991 | 19,570 |
| 2001 | 19,245 |
| 2011 | 21,349 |
Ainmean Arcach sa Ghàidhlig
[deasaich | deasaich an tùs]Ged nach robh Gàidhlig dualchasach dha na h-eileanan, cleachdar ainmean sa Ghàidhlig airson àiteachan ann an Arcaibh bho àm gu àm.
| Beurla | Atlas airson Alba[3] | "Alba" le Roy Pedersen | Lochlannais/Nòrnais | Ciallachadh |
| Eday | — | Iadaigh | Eiðoy | Eilean an Tairbeirt |
| Hoy | Hoigh | Hòigh | Háey | Eilean àrd |
| Kirkwall ("Kirkwaa" ann an Arcaibh) |
Baile na h-Eaglaise | Bàgh na h-Eaglaise | Kirkjuvagr | Bàgh na h-Eaglaise |
| Mainland, Arcaibh | Tìr-mòr | — | Meginland/Hrossey | |
| North Ronaldsay | Raghnallsaigh a Tuath | Rinneansaigh | Rínansey | Eilean Rinnean (Naomh Ninian) |
| Rousay | Robhsaigh | Romhsaigh | Hrólfsey | Eilean Roilf |
| St Margaret's Hope ("The Hope" ann an Arcaibh) |
Òb Maireid (sic) | — | Bàgh/Òban Naomh Maighread | |
| Sanday | — | Sanndaigh | Sandey | Eilean na gainmhich |
| Scapa Floe | Caolas Scapa | — | Skalpaflói | |
| Shapinsay | — | Siapansaigh | Hjálpandisey | Eilean a' bhreitheimh, neo eilean cuideachail |
| South Ronaldsay | Raghnallsaigh a Deas | Raghnallsaigh | Rognvaldsey | Eilean Raghnaill (Rognvald) |
| Stromness (Strumnis ann an Arcaibh) |
Sromnis | Hamnabhagh | Straumsnes | "Rubha an sruthan" (Stromness) neo "Bàgh na h-acarsaid" (Hamnavoe) |
| Stronsay ("Stronsa" san Arcaibh) |
— | Sronsaigh | Strjónsey | Eilean an t-sruthain |
| Ward Hill (air Hoy) | Cnoc Uard | — | ||
| Westray | Ueastraigh | Bheastraigh | Vestrey | Eilean an Iar |
Daoine ainmeil
[deasaich | deasaich an tùs]- Rugadh an sgrìobhadair is eadar-theangaiche Edwin Muir air eilean Wyre, Arcaibh 15 an Cèitean 1887.
- Rugadh an sgrìobhadair George Mackay Brown ann an Sromnis 17 an Dàmhair 1921 agus chaochail e 13 an Giblean 1996.
Iomraidhean
[deasaich | deasaich an tùs]- ↑ Dieckhoff, H. (1932) A Pronouncing Dictionary of Scottish Gaelic; reprinted in 1988 by Gairm ISBN 1-871901-18-9
- ↑ Mark, C. ( 2004) The Gaelic-English Dictionary Routledge ISBN 0-415-29761-3
- ↑ MacLeòid, Iain (1995): Atlas airson Alba. Acair Ltd. Steòrnabhagh ISBN 0861521501
Aistean co-cheangailte
[deasaich | deasaich an tùs]Ceanglaichean a-mach
[deasaich | deasaich an tùs]- “Cridhe Linn Ùr na Cloiche ann an Arcaibh”. Àrainneachd Eachdraidheil Alba. Air a thogail 4mh dhen Fhaoilleach 2023 (PDF).
| Le daoine | Mòr-thìr • Auskerry • Bheastraigh • Burray • Egilsay • Flotta • Gairsay • Graemsay • Holm of Grimbister • Hòigh • Iadaigh • Inner Holm • Papa Westray • Raghnallsaigh • Rinneansaigh • Romhsaigh • Sanndaigh • Siapansaigh • South Walls • Stronsaigh |
| Gun dhaoine | Brough of Birsay • Calf of Flotta • Cava • Colbh Iadaigh • Copinsay • Corn Holm • Damsay • Eynhallow • Fara • Faray • Glims Holm • Helliar Holm • Holm of Faray • Holm of Huip • Holm of Papa • Holm of Scockness • Hunda • Kili Holm • Lamb Holm • Linga Holm • Muckle Green Holm • Muckle Skerry • Papa Stronsay • Pentland Skerries • Rusk Holm • Rysa Little • Sweyn Holm • Switha • Swona • Sùla-Stac • Sùlaisgeir • Wyre |