Cù-Chulainn

'S e gaisgeach mòr ceilteach a bh' ann an Cù-Chulainn, a shabhail Uladh aig àm an Tàin Bò Chuailgne. Bha neart mòr aige air sgàth 's gun robh Lugh na athair. Chuir e seachad ùine anns an Eilean Sgitheanach ag ionnsachadh sgilean cogaidh fo Sgathach. Bha e pòsta ri Eimhir ach dh'fhalbh e iomadach bhoireannaich.

Ainmeachadh Chù-Chulainn

Thug Culann, àrd-ghobha Uladh, cuireadh dhan Rìgh Conchobair agus uaislean gu cuirm. Air latha na cuirme bha an rìgh agus uaislean a' coimhead air balaich ag iomain air an fhaiche air beulaibh na lùchairt.

Chunnaic iad rud a chuir iongnadh orra. Bha aon bhalach beag ag iomain an aghaidh ceud gu leth balach eile agus bha am balach beag a' dèanamh a' chùis orra a h-uile turas. Dh'fhaighnich an rìgh cò am balach beag a bh' ann agus chaidh innse dha gur e Setanta, Mac Sualtaim, mac a pheathar a bh' ann.

Chuir an rìgh ga iarraidh agus dh'iarr e air a thighinn chun na cuirme gu taigh Chulainn. Thuirt Setanta gun deigheadh e ann ach nach robh na balaich eile air gu leòr iomain a chluich fhathast agus gun leanadh e iad.

Dh'fhalbh Conchobar agus na h-uaislean eile agus ràinig iad dùn Chulainn aig beul an fheasgair. An uair a bha iad gu lèir nan suidhe, dh'fhaighnich Culann an robh duine eile ri thighinn agus thuirt Conchobar nach robh. Bha e air dìochuimhneachadh mu Setanta. Dhùin Culann na dorsan agus chuir e an cù mòr aige a-mach airson an dùn a dhìon.

An uair a bha iad deiseil de iomain, dh'fhàg Setanta na balaich eile agus chaidh e gu taigh Chulainn. Bha e a' ruith agus e a' tilgeil a chamain umha agus a chnag airgid roimhe. Bhuaileadh e am ball leis a' chaman agus bheireadh e air a' chaman a-rithist mus tuiteadh e chun na talmhainn.

Chunnaic an cù e a' tighinn agus rinn e fuaim eagalach. Ruith e gu Setanta agus a bheul fosgailte 's e deiseil airson a reubadh às a chèile. Rug am balach air a' bhall airgid agus thilg e air a' chù e. Chaidh am ball a-steach a bheul a' choin agus a-mach air a chùl, a' toirt mionach a' choin leis, agus thuit e marbh.

Chuala iad am fuaim anns an dùn agus thuirt Culann, "Tha cuideigin na phìosan beaga aig a' chù. Ruith iad a-mach agus bha am balach beag an sin agus an cù marbh ri thaobh.

"Cò thu?" dh'fhaighnich Cullan.

"Is mise Setanta, mac Sualtaim," ars am balach.

"Fàilte ort air sgàth d' athar 's do mhàthar ach chan ann air do sgàth fhèin," fhreagair Culann. "Dè nì mi a-nis agus an cù a bha a' dìon a h-uile càil a th' agam marbh?"

"Ma tha cuilean ann an Èirinn dhen aon ghnè ris a' chù sin, fuirichidh mise a' dìon do dhùin agus a h-uile càil eile a th' agad gus am fàs an cuilean mòr. Gabhaidh mise àite a' choin mhairbh."

"Tha sin math," arsa na daoine, "agus is e Cù-Chulainn a bhios againn ort."

Agus sin mar a fhuair Cù-Chulainn an t-ainm.