Aonghus
| Aonghus | |
| Tuatha Dè Danann | |
| |
| Fiosrachadh | |
| Tuineach | Brú na Bóinne |
| Ainmhidh | Eala |
| Pàrant | Dagda, Boann, Midir (oide) |
| Clann | Diarmuid Ua Duibhne (dalta) |
- Air cleachdaidhean eile Aonghuis Òg, seallaibh Aonghus Òg.
'San Eòlas-ur-sgeulachd na h-Eirinn, bha Aengus (Áengus, Óengus, Angus) àitheanta cuideachd ri Aonghus Òg , Mac ind Óg no Mac Óg 'na bhall nan Tuatha Dè Danann agus is mathaid 'na dhia a' ghaoil, òige 'gus maise. Tha e air ràdh gun robh ceithir eòin samhlachadh pògan itealachadh mu a cheann. Bha an Deagh-Dia agus Boann 'na phàrantan. Tha e air ràdh a mhair e aig a' Bhrú na Bóinne ri taobh na h-aibhne Bhòinn.
Bha suirghe aig an Deagh-Dia le Boann, a' bhean Nechtain. Air chor a fhalach an suirghe, rinn an Deagh-Dia an ghrian seas sàmhach air naoi mìos; therefore, bha Aonghus air thorrachadh, air thoirt gu ìre 'gus air bhreith ann an aon là. Bha Elcmar 'na oid'-altrum.
Nuair thàinig e gu inbhe dh'arbhartaich Aonghus an Deadh-Dia a dhachaigh, an Brú na Bóinne. Ràinig e 'n dèidh do phàirtich an Deagh-Dia a thìr am measg a chlann, agus cha robh ann càil fàgail ri Aonghus, mar sin dh'fhaighnich Aonghus athair nam b'fhaodainn e sa' Bhrú mhaireann air là 'gus oidhche, 'gus dh'aontaich an Deagh-Dia. Seach chan eil an alt neo-chinnteach aig Gaeilge 'gus Gàidhlig, b'urrainn do "là 'gus oidhche" chiallachadh "aon là 'gus aon oidhche" no "là 'gus oidhche", a còmhdaichidh h-uil' àm, agus mar sin ghabh Aonghus sealbh na Brú gu buan.
Thuit Aonghus ann am gaol le rìbhinn a chunnaic e 'na aislingean. Rannsaich a mhàthair, Boann, Eireann fad bliadhna iomlan. An nuair sin rinn athair, an Deagh-Dia, an rud ceudna. Fa dheòidh, lorg Rìgh Bodb Dearg na Mumhaine i 'n dèidh do bliadhna.
Chaidh Aonghus dhan loch a' Bheòil na Nathrach Sgiathach agus lorg 150 rìbhinnean cuibhrichte ann am càraidean. Lorg e a rìbhinn, Caer. Air an t-Samhain 1mh, dh'atharraicheadh Caer agus na rìbhinnean eile 'steach do eala fad aon bliadhna. Bha Aonghus air innseadh a b'fhaodainn e Caer phòsadh ma b'urrainn dha oirre cho eala chur fèineachd. Shoirbhich Aonghus. Dh'ath-dhealbh e fhèin a-steach do eala 'gus dh'itealaich iad air falbh, seinn ceòl àlainn a chuir uil' a luchd-èisdeachd ri cadal do trì là 'gus oidhche.
Bha Aonghus 'na oid'-altrum agus dìonadair Dhiarmuid Ua Duibhne nam Fianna.
'S dòcha tha Aonghus ceangailte dhan dia sean Ceilteach Maponos agus a mhac-samhail Cuimreach, Mabon ap Modron.
Ainmean eile: Aonghus Og, Aonghus mac Oc, Oengus mac Oc
Luchd co-ainm
[deasaich | deasaich an tùs]Bha Aonghus 'na ainm coiteanta Ghàidhlig na h-Èireann agus Ghàidhlig na h-Alba, air bhreith le caochladh de luchd eachdraidheil is seann-sgeulach, gabhail a-staigh:
- Aonghus Olmucada, Seann-sgeulach Àrd-Rìgh na h-Eirinn na linn 15mh BC
- Aonghus Ollamh, Àrd-Rìgh seann-sgeulach na h-Eirinn na linn 5mh BC
- Aonghus Tuirmech Temrach, Àrd-Rìgh seann-sgeulach na h-Eirinn na linn 4mh BC
- Aonghus mac Nadfraoch, Ciad Rìgh Crìodail na Mumhain, linn 5mh AD
- Oengus na Dalriada, Rìgh na h-Alba na linn 9mh AD