An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "A' Phruis"
No edit summary |
|||
Loidhne 18: | Loidhne 18: | ||
==Eachdraidh== |
==Eachdraidh== |
||
Thug a' Phruis thairis [[Co-fhlaitheas na Pòlainn - Liotàinia]] fad an [[18mh Linn]], ann an co-bhann leis [[An Ostair]] agus [[An Ruis]]. Dh’fhàs a’ Phruis na bu chumhachdaiche is na bu chumhanchdaiche<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/world/europe/de-kaiserreich.htm Global Security]</ref> beag air bheag aig ìre na Roinn Eòrpa ro [[1871]] nuair a chaidh A’ Ghearmailt a stèidheachadh mar aon dùthaich.<ref>[http://www.tacitus.nu/historical-atlas/prussia3.htm Tacitus Historical Atlases]</ref> ‘S e [[Königsberg]] a bh' ann a' chiad phrìomh-bhaile na Pruise, ach thaghadh [[Berlin]] mar phrìomh-bhaile ùr ann an [[1701]], o chionn 's gu robh e dìreach ann an meadhan na dùthcha. A bharrachd air sin, 's e a’ Phruis an dùthaich a fhuair an adhartas teicneòlais na bu motha anns an Roinn Eòrpa fad an [[19mh linn]].<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12519c.htm New Advent]</ref> B’ e dùthaich neo-eisimeileachd a bh' anns a’ Phruis bhon [[17mh linn]] gu ruige [[1871]] nuair a ghabh Rìgh na Pruise thairis A’ Ghearmailt air fad, an dèidh ruaig a chur air na [[An Fhraing|Frangaich]] anns a’ [[Cogadh Frangach-Prùisianach|Chogadh Frangach-Pruisianach]] ann an [[1870]] agus [[1871]].<ref>[http://www.laguia2000.com/francia/la-guerra-franco-prusiana La Guia]</ref> Bha prìomh mhinistear na Pruise, [[Otto von Bismarck]] an sàs anns an iomairt gus A’ Ghearmailt a chur ris a chèile fo stiùireadh na Pruise airson Dàrna Reich ([[Gàidhlig]]: Rìoghachd) nan Gearmailteach a stèidheachadh is bha e na phrìomhair na Gearmailte an dèidh sin cuideachd.<ref>[http://www.biografiasyvidas.com/biografia/b/bismarck.htm Biografías y Vidas]</ref> Le sin, chaidh a’ Phruis à bith mar stàit ann an [[1871]], ged an do lean e gu ruige [[1947]] mar roinn.<ref>[http://www.tacitus.nu/historical-atlas/prussia3.htm Tacitus Historical Atlases]</ref> Ann an [[1853]] chuir Riaghaltasan |
Thug a' Phruis thairis [[Co-fhlaitheas na Pòlainn - Liotàinia]] fad an [[18mh Linn]], ann an co-bhann leis [[An Ostair]] agus [[An Ruis]]. Dh’fhàs a’ Phruis na bu chumhachdaiche is na bu chumhanchdaiche<ref>[http://www.globalsecurity.org/military/world/europe/de-kaiserreich.htm Global Security]</ref> beag air bheag aig ìre na Roinn Eòrpa ro [[1871]] nuair a chaidh A’ Ghearmailt a stèidheachadh mar aon dùthaich.<ref>[http://www.tacitus.nu/historical-atlas/prussia3.htm Tacitus Historical Atlases]</ref> ‘S e [[Königsberg]] a bh' ann a' chiad phrìomh-bhaile na Pruise, ach thaghadh [[Berlin]] mar phrìomh-bhaile ùr ann an [[1701]], o chionn 's gu robh e dìreach ann an meadhan na dùthcha. A bharrachd air sin, 's e a’ Phruis an dùthaich a fhuair an adhartas teicneòlais na bu motha anns an Roinn Eòrpa fad an [[19mh linn]].<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12519c.htm New Advent]</ref> B’ e dùthaich neo-eisimeileachd a bh' anns a’ Phruis bhon [[17mh linn]] gu ruige [[1871]] nuair a ghabh Rìgh na Pruise thairis A’ Ghearmailt air fad, an dèidh ruaig a chur air na [[An Fhraing|Frangaich]] anns a’ [[Cogadh Frangach-Prùisianach|Chogadh Frangach-Pruisianach]] ann an [[1870]] agus [[1871]].<ref>[http://www.laguia2000.com/francia/la-guerra-franco-prusiana La Guia]</ref> Bha prìomh mhinistear na Pruise, [[Otto von Bismarck]] an sàs anns an iomairt gus A’ Ghearmailt a chur ris a chèile fo stiùireadh na Pruise airson Dàrna Reich ([[Gàidhlig]]: Rìoghachd) nan Gearmailteach a stèidheachadh is bha e na phrìomhair na Gearmailte an dèidh sin cuideachd.<ref>[http://www.biografiasyvidas.com/biografia/b/bismarck.htm Biografías y Vidas]</ref> Le sin, chaidh a’ Phruis à bith mar stàit ann an [[1871]], ged an do lean e gu ruige [[1947]] mar roinn.<ref>[http://www.tacitus.nu/historical-atlas/prussia3.htm Tacitus Historical Atlases]</ref> Ann an [[1853]] chuir Riaghaltasan na Pruise agus na [[Diùcachd Oldenburg]] ainmean gu Còrdadh Jade ([[Gearmailtis]]: ''Jade-Vertrag''),<ref>[http://www.nwzonline.de/preussen-in-wilhelmshaven_a_6,1,4176566368.html NWZ Online]</ref> a thug 3.13km² dhe talamh ri taobh Bàgh Jade dhan Phruis. |
||
== Iomraidhean == |
== Iomraidhean == |
Mùthadh on 20:15, 19 dhen Mhàrt 2015
A' Phrùis (Preußen) | ||||||||
| ||||||||
Mapa | ||||||||
Fiosrachadh | ||||||||
Bliadhna Tòiseachaidh | 1525 | |||||||
Bliadhna mu Dheireadh | 1947 | |||||||
Prìomh-Bhaile | Königsberg (ro 1701 agus Berlin bho 1701 | |||||||
Càna(i)n Oifigeil | Gearmailtis | |||||||
Farsaingeachd | 141.1 km2 | |||||||
Àireamh-shluaigh | 41,915,040 (1939) | |||||||
Dlùths | 297,059.11/km2 |
B' e a' Phruis (Gearmailtis: Preußen; Laideann: Borussia, Prutenia; Làitbhianis: Prūsija; Liotuànais: Prūsija; Pòlais: Prusy; Seann Phruisis: Prūsa) stàit neo-eisimeileachd ann am meadhan na Roinn Eòrpa far a bheil a' Phòlainn, a’ Ghearmailt agus Kalingrad, sgìre Ruiseanach ri taobh na Mara Bhaltaich an latha an-diugh. Bha a' mhòr-chuid de dh'fhearann na Pruise suidhichte eadar na h-aibhnichean Vistula agus Nemen.[1]
Eachdraidh
Thug a' Phruis thairis Co-fhlaitheas na Pòlainn - Liotàinia fad an 18mh Linn, ann an co-bhann leis An Ostair agus An Ruis. Dh’fhàs a’ Phruis na bu chumhachdaiche is na bu chumhanchdaiche[2] beag air bheag aig ìre na Roinn Eòrpa ro 1871 nuair a chaidh A’ Ghearmailt a stèidheachadh mar aon dùthaich.[3] ‘S e Königsberg a bh' ann a' chiad phrìomh-bhaile na Pruise, ach thaghadh Berlin mar phrìomh-bhaile ùr ann an 1701, o chionn 's gu robh e dìreach ann an meadhan na dùthcha. A bharrachd air sin, 's e a’ Phruis an dùthaich a fhuair an adhartas teicneòlais na bu motha anns an Roinn Eòrpa fad an 19mh linn.[4] B’ e dùthaich neo-eisimeileachd a bh' anns a’ Phruis bhon 17mh linn gu ruige 1871 nuair a ghabh Rìgh na Pruise thairis A’ Ghearmailt air fad, an dèidh ruaig a chur air na Frangaich anns a’ Chogadh Frangach-Pruisianach ann an 1870 agus 1871.[5] Bha prìomh mhinistear na Pruise, Otto von Bismarck an sàs anns an iomairt gus A’ Ghearmailt a chur ris a chèile fo stiùireadh na Pruise airson Dàrna Reich (Gàidhlig: Rìoghachd) nan Gearmailteach a stèidheachadh is bha e na phrìomhair na Gearmailte an dèidh sin cuideachd.[6] Le sin, chaidh a’ Phruis à bith mar stàit ann an 1871, ged an do lean e gu ruige 1947 mar roinn.[7] Ann an 1853 chuir Riaghaltasan na Pruise agus na Diùcachd Oldenburg ainmean gu Còrdadh Jade (Gearmailtis: Jade-Vertrag),[8] a thug 3.13km² dhe talamh ri taobh Bàgh Jade dhan Phruis.