An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Fiosaig"

O Uicipeid
Content deleted Content added
Redirecting to Eòlas-nàdair
No edit summary
Loidhne 1: Loidhne 1:
[[File:CollageFisica.jpg|thumb|right|300px|Eòlas-nàdair, eisimpleirean às na roinnean diofraichte]]
#REDIRECT[[Eòlas-nàdair]]
'S e '''eòlas-nàdair''' (no feallsanachd-nàdarra, no fiosag) an [[saidheans nàdarra]]ch a tha a' ceasnachadh
riaghailtean bunaiteach an [[nàdar|nàdair]]. Tha e a' rannsachadh
[[co-phàirtean bunaiteach]] an nàdair agus nan eadar-obraichean orra.
Tha e a' dèiligeadh ris na feartan agus ri giùlan [[stuth]]a is
[[lùths|lùiths]] ann am [[fànas]] is ann an [[tìde]]. Tha e a' deiligeadh ri daineamaig fànais is tìde cuideachd.
Bheirear iomradh air nàdar-fheallsanachd gu tric mar [[saidheans]] an nàdair neo-bheathail, an coimeas ri [[bith-eòlas]], saidheans an nàdair bheathail.

Tha iomadh roinntean anns an saidheans seo. Tha feallsanaich-nadurra air a bhi ri rannsachadh leantainneach bhon [[17mh linn]], nuair a rinn [[Isaac Newton]] cuid obair bun-aiteach air feartan (no buaidhean) de solas.

== Aonadan Thomhais ==

Tha aonadan-thomhais riatanach ri deuchainnean saidheansail. Is [[Système international d'unités]] neo '''SI''' an siostam-thomhais caighdeanachd de eòlas-nàdair anns an latha an diugh. Tha
e stèidhichte air seachd bun-aonadan. Tha gach bun-aonad na h-aonad thomhais do bun-fheairt. Gabhar le abhaisteas, gu bheil gach bun-fheart ann an seòlad neo-eisimileachd fa-leth.
Is iad na bun-fheartan: fàd, màs, tìm, teasad, srùth-dhealaineachd, àireamh agus soillearad.
Is iad na bun-aonadan: '''Metre, Cilogram, Diog (seconde), Ceilbhin, Ampere, Mòl''', agus '''Càindeile'''. Tha ainmean agus comharraidhean nan aonad aontaichte aig ìre eadar-nàiseanta, ach le abhaisteas sgrìobhair ainmeanan nan aonad an aithisgean agus paipearan a rèir na caighdeanan litrichidh daingnichte ri cànan an aithisg.

== Optaig ==
Is i seo an roinn de eòlas-nàdair a dheiligeas le buaidhean de solas. Rinneadh an rannsachadh bunaiteach air an sgoil seo le am feallsanach ainmeil Sasunnach Sir Issac Newton (1642-1727) rè an 17mh linn.

Fhoillseach Newton tractas-mòr "Opticks" air a'chuise seo anns a bhliadhna 1706 (Dearbh). Anns an tractas sin chaidh ainmeachadh air agus mineachadh de cuid math de "dlighean" optaig, bu sonraichte dlighean ath-tilgidh (le sgathanan) agus dlighean ath-sgaraidh (le lionsan).


== Nàdair de Solas ==
Cha robh nàdair de solas cinnteach ri linn Newtoin- bha cuid feallsanaich den bheachd gur e sruth de meanbh-cnapan a bha ann an gàth-sholais agus cuid den bheachd gu robh solas a' siubhal na tuinn. Tha fios againn anns an latha an diugh gu bheil nàdair de sruth de meanbh-cnapan (fotonan)''agus'' gu bheil nàdair de tuinn ann an gàth sholuis.

== Co-Gluasad ==
Seo an roinn de eòlas-nàdair a dheiligeas le cnapan stugh fo bhuaidh cumhachdan-eiginn (no forsaichean). Tha co-gluasadan clasaigeachd steidhichte air tri dlighean a chaidh air ainmeachadh le Isaac Newton, mar àlach chanar "Na dlighean co-ghluasad Newtoin" dhaibh.

1 A'chiad dlighe co-gluasad de Newton

"Is buadh do gach corp gun laighe e na fois neo gun cum e air, na shiubhal aig astar cunbhalach air rian direach mur a bi cumhachd-eiginn a' gnàthadh air."

2. An dara dlighe co-gluasad de Newton

"Nuair a bhios cumhachd-eiginn a' gnathadh air corp, bithidhidh luach an ath-luathasachaidh a reir am forsa roinnte le a tomad."

(Is abhaist dhuinn a sgriobh seo anns an cruth "Forsa = tomad x ath-luathasachadh")

3.An treas dlighe co-gluasad de Newton

"Ri gach iomain bacachd"

No mar a sgriobh Newton a fhein "Actionem quod semper reactionem", a' ciallachadh nach bruth cumhachd-eiginn (forsa)air ni sam bith ach, an luib an ath-luathsachadh a tha aobharaichte air an cnap tomaid a tha ann leis a bhruthadh bithidh an cnap a phutadh air ais (bacachd) an aghaidh am forsa iomain. (Dearbhar seo le deuchainn simplidh: prib balla agus goiteachar d' ordag).

{{Commonscat|Physics|Eòlas-nàdair}}

[[Category:Eòlas-nàdair|*]]

{{Link FA|id}}
{{Link FA|lmo}}

[[ace:Fisika]]
[[af:Fisika]]
[[als:Physik]]
[[am:የተፈጥሮ ሕግጋት ጥናት]]
[[an:Fisica]]
[[ar:فيزياء]]
[[arc:ܦܝܣܝܟ]]
[[arz:فيزيا]]
[[as:পদাৰ্থ বিজ্ঞান]]
[[ast:Física]]
[[az:Fizika]]
[[ba:Физика]]
[[bar:Physik]]
[[bat-smg:Fizėka]]
[[be:Фізіка]]
[[be-x-old:Фізыка]]
[[bg:Физика]]
[[bn:পদার্থবিজ্ঞান]]
[[bo:དངོས་ཁམས་རིག་པ།]]
[[br:Fizik]]
[[bs:Fizika]]
[[bug:Fisika]]
[[ca:Física]]
[[ceb:Pisika]]
[[ckb:فیزیک]]
[[co:Fisica]]
[[cs:Fyzika]]
[[csb:Fizyka]]
[[cv:Физика]]
[[cy:Ffiseg]]
[[da:Fysik]]
[[de:Physik]]
[[diq:Fizik]]
[[dv:ފީޒިޔާއީ އިލްމު]]
[[el:Φυσική]]
[[en:Physics]]
[[eo:Fiziko]]
[[es:Física]]
[[et:Füüsika]]
[[eu:Fisika]]
[[ext:Física]]
[[fa:فیزیک]]
[[fi:Fysiikka]]
[[fiu-vro:Füüsiga]]
[[fo:Alisfrøði]]
[[fr:Physique]]
[[frr:Füsiik]]
[[fur:Fisiche]]
[[fy:Natuerkunde]]
[[ga:Fisic]]
[[gan:物理學]]
[[gl:Física]]
[[gn:Mba'erekokuaa]]
[[gu:ભૌતિકશાસ્ત્ર]]
[[gv:Fishag]]
[[hak:Vu̍t-lí-ho̍k]]
[[haw:Kālaikūlohea]]
[[he:פיזיקה]]
[[hi:भौतिक शास्त्र]]
[[hif:Bhautik vigyan]]
[[hr:Fizika]]
[[hsb:Fyzika]]
[[ht:Fizik]]
[[hu:Fizika]]
[[hy:Ֆիզիկա]]
[[ia:Physica]]
[[id:Fisika]]
[[ie:Fisica]]
[[ig:Physics]]
[[ilo:Pisika]]
[[io:Fiziko]]
[[is:Eðlisfræði]]
[[it:Fisica]]
[[iu:ᐆᒫᑦᓱᓕᕆᓂᖅ/umatsuliriniq]]
[[ja:物理学]]
[[jbo:termu'eske]]
[[jv:Fisika]]
[[ka:ფიზიკა]]
[[kg:Fizika]]
[[ki:Physics]]
[[kk:Физика]]
[[kl:Uumaatsulerineq]]
[[km:រូបវិទ្យា]]
[[kn:ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ]]
[[ko:물리학]]
[[ks:فیزیک]]
[[ku:Fizîk]]
[[ky:Физика]]
[[la:Physica]]
[[lad:Fisika]]
[[lb:Physik]]
[[li:Natuurkunde]]
[[lmo:Fisica]]
[[ln:Fízíkí]]
[[lo:ວັດຖຸວິທະຍາ]]
[[lt:Fizika]]
[[lv:Fizika]]
[[map-bms:Fisika]]
[[mdf:Физиксь]]
[[mg:Fizika]]
[[mk:Физика]]
[[ml:ഭൗതികശാസ്ത്രം]]
[[mn:Физик]]
[[mr:भौतिकशास्त्र]]
[[ms:Fizik]]
[[mwl:Física]]
[[my:ရူပဗေဒ]]
[[mzn:فیزیک]]
[[nah:Iuhcāyōtl]]
[[nap:Físeca]]
[[nds:Physik]]
[[nds-nl:Netuurkunde]]
[[ne:भौतिक शास्त्र]]
[[nl:Natuurkunde]]
[[nn:Fysikk]]
[[no:Fysikk]]
[[nov:Fisike]]
[[nrm:Phŷsique]]
[[nso:Fisika]]
[[oc:Fisica]]
[[or:ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ]]
[[os:Физикæ]]
[[pa:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
[[pam:Physics]]
[[pcd:Fisike]]
[[pih:Fisiks]]
[[pl:Fizyka]]
[[pms:Fìsica]]
[[pnb:فزکس]]
[[ps:پنځپوهنه]]
[[pt:Física]]
[[qu:Pachaykamay]]
[[ro:Fizică]]
[[roa-rup:Fisikilj]]
[[ru:Физика]]
[[rue:Фізіка]]
[[sa:भौतिकशास्त्रम्]]
[[sah:Физика]]
[[sc:Fìsica]]
[[scn:Fìsica]]
[[sco:Naitural philosophy]]
[[sh:Fizika]]
[[si:භෞතික විද්‍යාව]]
[[simple:Physics]]
[[sk:Fyzika]]
[[sl:Fizika]]
[[sm:Fisiki]]
[[sn:Fundoyetsimba]]
[[so:Fiisigis]]
[[sq:Fizika]]
[[sr:Физика]]
[[srn:Sabi fu natru]]
[[st:Fisiksi]]
[[stq:Physik]]
[[su:Fisika]]
[[sv:Fysik]]
[[sw:Fizikia]]
[[szl:Fizyka]]
[[ta:இயற்பியல்]]
[[te:భౌతిక శాస్త్రము]]
[[tg:Физика]]
[[th:ฟิสิกส์]]
[[tk:Fizika]]
[[tl:Pisika]]
[[tr:Fizik]]
[[tt:Fizika]]
[[ug:ڧىزىكا]]
[[uk:Фізика]]
[[ur:طبیعیات]]
[[uz:Fizika]]
[[vec:Fìxica]]
[[vi:Vật lý học]]
[[vo:Füsüd]]
[[war:Fisika]]
[[wo:Jëmm]]
[[wuu:物理学]]
[[xal:Бодьзүлһн]]
[[xh:IFiziki]]
[[xmf:ფიზიკა]]
[[yi:פיזיק]]
[[yo:Físíksì]]
[[zea:Natuurkunde]]
[[zh:物理学]]
[[zh-classical:物理]]
[[zh-min-nan:Bu̍t-lí-ha̍k]]
[[zh-yue:物理]]

Mùthadh on 19:16, 12 dhen t-Sultain 2012

Eòlas-nàdair, eisimpleirean às na roinnean diofraichte

'S e eòlas-nàdair (no feallsanachd-nàdarra, no fiosag) an saidheans nàdarrach a tha a' ceasnachadh riaghailtean bunaiteach an nàdair. Tha e a' rannsachadh co-phàirtean bunaiteach an nàdair agus nan eadar-obraichean orra. Tha e a' dèiligeadh ris na feartan agus ri giùlan stutha is lùiths ann am fànas is ann an tìde. Tha e a' deiligeadh ri daineamaig fànais is tìde cuideachd. Bheirear iomradh air nàdar-fheallsanachd gu tric mar saidheans an nàdair neo-bheathail, an coimeas ri bith-eòlas, saidheans an nàdair bheathail.

Tha iomadh roinntean anns an saidheans seo. Tha feallsanaich-nadurra air a bhi ri rannsachadh leantainneach bhon 17mh linn, nuair a rinn Isaac Newton cuid obair bun-aiteach air feartan (no buaidhean) de solas.

Aonadan Thomhais

Tha aonadan-thomhais riatanach ri deuchainnean saidheansail. Is Système international d'unités neo SI an siostam-thomhais caighdeanachd de eòlas-nàdair anns an latha an diugh. Tha e stèidhichte air seachd bun-aonadan. Tha gach bun-aonad na h-aonad thomhais do bun-fheairt. Gabhar le abhaisteas, gu bheil gach bun-fheart ann an seòlad neo-eisimileachd fa-leth. Is iad na bun-fheartan: fàd, màs, tìm, teasad, srùth-dhealaineachd, àireamh agus soillearad. Is iad na bun-aonadan: Metre, Cilogram, Diog (seconde), Ceilbhin, Ampere, Mòl, agus Càindeile. Tha ainmean agus comharraidhean nan aonad aontaichte aig ìre eadar-nàiseanta, ach le abhaisteas sgrìobhair ainmeanan nan aonad an aithisgean agus paipearan a rèir na caighdeanan litrichidh daingnichte ri cànan an aithisg.

Optaig

Is i seo an roinn de eòlas-nàdair a dheiligeas le buaidhean de solas. Rinneadh an rannsachadh bunaiteach air an sgoil seo le am feallsanach ainmeil Sasunnach Sir Issac Newton (1642-1727) rè an 17mh linn.

Fhoillseach Newton tractas-mòr "Opticks" air a'chuise seo anns a bhliadhna 1706 (Dearbh). Anns an tractas sin chaidh ainmeachadh air agus mineachadh de cuid math de "dlighean" optaig, bu sonraichte dlighean ath-tilgidh (le sgathanan) agus dlighean ath-sgaraidh (le lionsan).


Nàdair de Solas

Cha robh nàdair de solas cinnteach ri linn Newtoin- bha cuid feallsanaich den bheachd gur e sruth de meanbh-cnapan a bha ann an gàth-sholais agus cuid den bheachd gu robh solas a' siubhal na tuinn. Tha fios againn anns an latha an diugh gu bheil nàdair de sruth de meanbh-cnapan (fotonan)agus gu bheil nàdair de tuinn ann an gàth sholuis.

Co-Gluasad

Seo an roinn de eòlas-nàdair a dheiligeas le cnapan stugh fo bhuaidh cumhachdan-eiginn (no forsaichean). Tha co-gluasadan clasaigeachd steidhichte air tri dlighean a chaidh air ainmeachadh le Isaac Newton, mar àlach chanar "Na dlighean co-ghluasad Newtoin" dhaibh.

1 A'chiad dlighe co-gluasad de Newton

"Is buadh do gach corp gun laighe e na fois neo gun cum e air, na shiubhal aig astar cunbhalach air rian direach mur a bi cumhachd-eiginn a' gnàthadh air."

2. An dara dlighe co-gluasad de Newton

"Nuair a bhios cumhachd-eiginn a' gnathadh air corp, bithidhidh luach an ath-luathasachaidh a reir am forsa roinnte le a tomad."

(Is abhaist dhuinn a sgriobh seo anns an cruth "Forsa = tomad x ath-luathasachadh")

3.An treas dlighe co-gluasad de Newton

"Ri gach iomain bacachd"

No mar a sgriobh Newton a fhein "Actionem quod semper reactionem", a' ciallachadh nach bruth cumhachd-eiginn (forsa)air ni sam bith ach, an luib an ath-luathsachadh a tha aobharaichte air an cnap tomaid a tha ann leis a bhruthadh bithidh an cnap a phutadh air ais (bacachd) an aghaidh am forsa iomain. (Dearbhar seo le deuchainn simplidh: prib balla agus goiteachar d' ordag).

Tha dealbhan ann an Wikimedia Commons cuideachd a tha ceangailte ris an aiste seo:

Teamplaid:Link FA Teamplaid:Link FA