Gualan
| Gualan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Graifit agus daoimean | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Buadhan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Samhla | C | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Àireamh | 6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Buidheann | 14 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ùine | 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bloca | p | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Seòrsa | Neo-mheatailtean | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Buadhan stuthach | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dath | Gun dath / Dubh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Buadhan atamach | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tomad atamach/Da | 12.0096–12.0116 [1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Comh-dhealbhadh atamach | [He] 2s2 2p2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cor ogsaideachaidh | –4, 0, +2, +4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1 | 1086.46 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1 | 2352.65 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1 | 4620.50 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Is e eileamaid cheimigeach a tha ann an gualan,[2] no carbon[3] le samhla C agus àireamh atamach 6. 'S e an siathamh eileamaid air a' chlàr pillteach agus is e neo-mheatailt a th' ann. Is e an ceathramh eileamaid nas cumanta anns a' ghrian a tha ann an carbon.[4]
Cruthan[deasaich | deasaich an tùs]
Bidh gualan a' nochdadh ann an dà dhòigh gu nàdarrach, graifit is daoimean.
Ann an daoimeanan tha a h-uile atam gualain ceangailte ri ceithir ataman eile ann an structar ceithir-shliosnach agus sin as coireach tha daoimeanan glè chruaidh. Chan eil eileagtronan saor ann agus mar sin 's e còmhdach-dealain a tha anns an daoimean. Cruaidh is gu bheil daoimean, tha graifit maoth is e co-dhèanta a fhillidhean anns a bheil a h-uile atam ceangailte ri trì ataman eile is eileagtron saor aig gach atam. 'S urrainn do na fillidhean a shleamhnachadh air muin a chèile is sin as coireach tha e maoth is 's e stuth-giùlain a tha ann air sgàth nan eileagtronan saora.[5]
Tha e ri fhaotainn cuideachd gu innealta ann an cruth air a bheil fullerene a chaidh a lorg ann an sùith ann an 1985 aig Oilthigh Rice le Harry Kroto, Richard Smalley is Robert Curl. 'S ann a mhoileciuilean cruinn a tha na fullerenes co-dhèanta, mar as àbhaist 60 ataman.[6]
Eachdraidh shaidheansail[deasaich | deasaich an tùs]
Ann an 1772, dhearbhaich Antoine Lavoisier gur an aon rud a bha ann daoimean agus gual-fhiodha. Ann an 1779, dhearbhaich Carl Wilhelm Scheele gur an aon rud a bha ann graifit agus gual-fhiodha. Ann an 1789, liostaich Antoine Lavoisier carbon mar eileamaid.
Cleachdaidhean[deasaich | deasaich an tùs]
Tha gualan ga chleachdadh airson lùtha, mar eisimpleir o ghual no bho ghual-fhiodha. Chan eil mòran achaidhean-guail air a' Ghàidhealtachd seach aon faisg air Machaire Shanais a dhùin ann an 1967[7] agus fear eile ann am Brùra a dhùin ann an 1974.[8]
Tha tasgadh nàdarra de ghraifit ann am Borrowdale, Cumbria. Chaidh an graifit seo a chleachdadh airson caoraich a chomharradh agus molldairean mus deach gnìomhachais peansail a stèidheachadh air anns an 19mh linn.[9]
Iomraidhean[deasaich | deasaich an tùs]
- ↑ “Atomic weights of the elements 2019”. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
- ↑ “Dictionary Detail - carbon”. Am Faclair Beag. Air a thogail 29mh dhen Chèitean 2017.
- ↑ “carbon”. An Seotal. Air a thogail 29mh dhen Chèitean 2017.
- ↑ Emsley, John (2001): Nature's Building blocks. Oxford University Press. ISBN 0-19-850341-5.
- ↑ “Diamond and Graphite - Giant covalent substances”. BBC Bitesize. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
- ↑ Legon, Anthony C. (2017): “Sir Harold Walter Kroto. 7 October 1939 — 30 April 2016,” ann an: Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society, leabhar 63, td. 413-442. doi:10.1098/rsbm.2017.0003. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
- ↑ “Argyllshire Coal”. Northern Mine Research Society. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
- ↑ “Brora Coalfield”. Northern Mine Research Society. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
- ↑ “Cool Graphite | Borrowdale, Lake District”. British Geological Survey. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
Ceanglaichean a-mach[deasaich | deasaich an tùs]
- Carbon air Webelements (Beurla)